ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΓΧΡΩΜΑ ΣΑΤΥΡΙΚΑ ΕΝΤΥΠΑ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ
(ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΣΗΜΕΡΙΝΗ )
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολύ λίγα πράγματα έχουν αλλάξει στην Ελληνική πολιτική σκηνή από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι και τις μέρες μας. Σχεδόν ζούμε τη μέρα της "μαρμότας" κάτι που μας το επιβεβαιώνουν και οι γελοιογραφίες του τύπου της εποχής εκείνης. Πτωχεύσεις, δάνεια, στο προσκήνιο φαγωμάρα των δύο κυρίαρχων παρατάξεων, παρελαύνουν μπροστά μας τονίζοντας πως μόνο τα ονόματα και οι χρονολογίες έχουν αλλάξει ενώ η ουσία παραμένει η ίδια.
Ελλάδα, μια χώρα κατατρεγμένη από τους ίδιους της τους πολιτικούς, ο φτωχός συγγενής των ευρωπαίων.
ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1827-1910
Μετά τη ελληνική επανάσταση του 1821 και την δημιουργία του Ελληνικού κράτους,πρώτος κυβερνήτης αναλαμβάνει ο Έλληνας,πρώην υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας, Ιωάννης Καποδίστριας (καταγωγή Κέρκυρα) το 1827,ο οποίος δολοφονείται στις 9 Οκτωβρίου 1931 (27 Σεπτεμβρίου 1831 με το Ιουλιανό ημερολόγιο) στο Ναύπλιο από τον αδελφό και τον υιό του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, σε αντίποινα της φυλάκισης του τελευταίου.
Ως κυβερνήτης της Ελλάδας προώθησε σημαντικές μεταρρυθμίσεις για την ανόρθωση της κρατικής μηχανής, καθώς και για τη θέσπιση του νομικού πλαισίου της πολιτείας, απαραίτητου για την εγκαθίδρυση της τάξης. Επίσης, αναδιοργάνωσε τις ένοπλες δυνάμεις υπό ενιαία διοίκηση.
To 1833 εγκαθιδρύθει η βασιλεία,με πρώτο βασιλέα τον Βαυαρό Οθωνα.Η περίοδος που ακολούθησε μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα και την πρώτη δεκαετία του 20ου,ήταν μια μακρόχρονη περίοδος παρακμής,ταραχώδης, ασταθής,με συνωμοσίες,δολοπλοκίες,επεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων σε βάρος της χώρας μας,οικονομικής εξαθλίωσης, με αποκορύφωση την πτώχευση του 1893 (είχαν προηγηθεί άλλες δύο πτωχεύσεις το 1827 και το 1843) και πολέμου με την Τουρκία το 1897.
Από το 1831 μέχρι το 1900,εναλλάχθησαν στην εξουσία 73 κυβερνήσεις,ενώ μέχρι το 1910,οπότε αναλαμβάνει ο Ελ.Βενιζέλος,84 κυβερνήσεις με 30 πρωθυπουργούς από τους οποίους οι περισσότεροι εναλλάσοντο στην εξουσία.Την περίοδο 1875 και μέχρι τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 εναλλάσονται στην πρωθυπουργία ο Χαρίλαος.Τρικούπης(έκανε πολλά καλά στην χώρα)και ο αντίπαλος του Θεοδ.Δεληγιάννης.
Το σύστημα την περίοδο αυτή αποδείχτηκε "εφτάψυχο", παρά τις προσπάθειες για συγκρότηση τρίτου πόλου (από τον ίδιο τον βασιλιά και ισχυρούς οικονομικούς κύκλους), τις απόπειρες για πολυδιασπάσεις των δύο μεγάλων κομμάτων, για κυβερνήσεις "ειδικών" και τεχνοκρατών, όπως θα λέγαμε σήμερα.Στο τέλος του 19ου αιώνα η κομματική ηγεσία και η Βουλή καταγγέλλονται δημοσίως ως σώμα "εγκληματιών". Οι "πατέρες του έθνους" στιγματίζονται ως "στυγνοί συνωμότες". Το Κοινοβούλιο χαρακτηρίζεται "αίσχος της Ελλάδος", μεγαλύτερο και από το αίσχος της στρατιωτικής ήττας του 1897.
Η απαξίωση συμπεριλαμβάνει και τον βασιλικό θεσμό. Ο αντι-δικομματισμός της εποχής τείνει να ταυτίζεται με τον αντι-κομματισμό. Στην ουσία πρόκειται για τη δραματική κορύφωση μιας καθολικής κρίσης, που είχε αρχίσει μετά το "δυστυχώς επτωχεύσαμεν" του πρωθυπουργού Χαρίλαου Τρικούπη.
Ο πόλεμος, η ήττα και η επιβολή των εξευτελιστικών όρων για ειρήνευση ήταν η ταφόπλακα του δικομματισμού του 19ου αιώνα και του παραδοσιακού συστήματος διακυβέρνησης. Το πολιτικό και κομματικό σκηνικό την περίοδο αυτή συντηρούσε, εκτός από το πελατειακό σύστημα, ο πανικός ενός εθνικού ακρωτηριασμού, με τη συρρίκνωση της Ελλάδας έως τη Λάρισα. Ακόμη και ο φόβος για περίπατο των Τούρκων έως την Αθήνα.
Λίγες φορές το παρελθόν έχει να επιδείξει εκλογικές αναμετρήσεις σε συνθήκες και με δεδομένα που παραπέμπουν ευθέως σε κατάρρευση του παραδοσιακού δικομματισμού. Ισως η πιο χαρακτηριστική από αυτές να ήταν οι εκλογές στο γύρισμα από τον 19ο στον 20ο αιώνα,αμέσως μετά την επιβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, ως μία από τις ταπεινωτικές συνέπειες του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, αλλά και στη σκιά της πτώχευσης του 1893. Τότε ο δικομματισμός (εναλλαγή δύο κομμάτων στην εξουσία που συγκεντρώνουν αθροιστικά θηριώδη εκλογικά ποσοστά) δέχεται ισχυρότατο πλήγμα.
Ο Θ. Δεληγιάννης θα αποδειχθεί ανθεκτικότερος και από τον δικομματισμό, αν και ήταν ο πρωθυπουργός της ήττας και του εθνικού εξευτελισμού. Η αποσύνθεση θα ολοκληρωθεί μετά τη δολοφονία του το 1905 και θα σφραγιστεί με την Επανάσταση στο Γουδί το 1909 από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο,με επικεφαλής τον Συνταγματάρχη Νικόλαο Ζορμπά.Ο ΤΥΠΟΣ
Η σύγχυση των ιδεών που επικρατεί στη μετεπαναστατική Ελλάδα και οι αντιφάσεις που αναφύονται σε σχέση με το εθνικό ζήτημα, και ειδικότερα την εξωτερική πολιτική της χώρας, αντικτοπτρίζονται πιστότατα στον Ελληνικό Τύπο. Η προχειρότητα άλλωστε και η ποικιλία των απόψεων της εφημεριδογραφικής έκφρασης είναι συχνά πολυτιμότερες από τις επεξεργασμένες απόψεις των αυτοτελών βιβλίων και οδηγούν ασφαλέστερα στην κατανόηση του κλίματος της εποχής.
Η γελοιογραφία που εμφανίζεται στον Ελλαδικό τύπο στα τέλη της δεκαετίας του 1840 , ενώ έχει ήδη εμφανιστεί στα Επτάνησα λίγα χρόνια νωρίτερα , επιβεβαιώνει και ενισχύει αυτήν ακριβώς την εικόνα. Στην Ευρώπη μεσουρανεί ήδη από το πρώτο μισό του 19ου αιώνα αφού, από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά, έχει γίνει το "όπλο της εθνικής συνείδησης" των λαών. Το σατιρικό περιοδικό "Punch" στην Αγγλία και το "Charivari" στη Γαλλία γνωρίζουν,μεταξύ των ετών 1830 και 1850, μεγάλη επιτυχία και η γελοιογραφία αρχίζει πλέον να θεωρείται το πιο σίγουρο χρονικό της εποχής της. 
Τα πρώτα κακότεχνα σατιρικά φύλλα που εκδόθηκαν στην Ελλάδα ήταν ένα είδος λαϊκών ευθυμογραφημάτων, που σε γενικές γραμμές θυμίζουν το ύφος του Καραγκιόζη. Οι πολιτικοί απεικονίζονται ως κλέφτες του δημοσίου χρήματος, καιροσκόποι, δημαγωγοί, καταχραστές της εξουσίας. Ανάλογα φυσικά είναι και τα γελοιογραφικά σκίτσα.Ο σατιρικός ποιητής ή χαράκτης γελοιογράφος αυτής της περιόδου δεν έχει συγκεκριμένες θέσεις. Είναι όμως πατριώτης, αδιάφθορος και αδέσμευτος. 
Η ουσία της Ελληνικής πολιτικής γελοιογραφίας βρίσκεται στην απόπειρά της να ασκήσει κριτική στην κάθε είδους και μορφής εξουσίας, προσπαθώντας παράλληλα να αποκαταστήσει τη λαβωμένη και ενίοτε σκλαβωμένη δημοκρατική συνείδηση του πολίτη. Οπτικοποιεί τα πολιτικά ήθη, εστιάζει στα πολιτικά λάθη, σκάνδαλα, παρατράγουδα, σατιρίζει τα πολιτικά πρόσωπα. Η σάτιρα αυτή βέβαια κυμαίνεται από καυστικά πικρόχολη ως ένα απλό "χάιδεμα στα αυτιά". Και στις δύο περιπτώσεις, η επιτυχία της κρίνεται από την αποδοχή που θα έχει από τον λαό και την αντίστοιχη ανταπόκριση από την εξουσία. Ο τρόπος με τον οποίο θα περάσει το μήνυμά της και η ουσία βέβαια του μηνύματος αυτού, αφού γνωρίσουν τη μαζική λαϊκή αποδοχή και την ακόλουθη ανταπόκριση "εκ των άνω", καθιστούν την πολιτική γελοιογραφία ένα ευφυές κάτοπτρο της πολιτικής επικαιρότητας και των πρωταγωνιστών της. Το ευτράπελο είναι ότι ενώ σε δικτατορικά καθεστώτα η πολιτική γελοιογραφία επικηρύσσεται, στα δημοκρατικά πολλές φορές επιζητείται από τους ίδιους τους γελοιογραφηθέντες, δηλαδή τους πολιτικούς. Γιατί αν δούμε τη γελοιογραφία από μια άλλη άποψη, θα παρατηρήσουμε ότι κηρύσσει αυτομάτως το πρόσωπο που γελοιογραφεί σε πρωταγωνιστή των πολιτικών επικαίρων, πράγμα που επιζητεί -κατά ένα διεστραμμένο λόγο- διακαώς η πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτικών. Το φαινόμενο αυτό και η επαναλαμβανόμενη πρακτική του από γελοιογράφους που ευνοούν μια τέτοια σχέση με την εξουσία, καταλύει τον χαρακτηρισμό της γελοιογραφίας ως διαδικασίας υποβιβασμού και της προσδίδει τον χαρακτήρα διαδικασίας εξύψωσης.ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ ΚΑΙ ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ
Πολύ λίγα πράγματα έχουν αλλάξει στην ελληνική πολιτική σκηνή από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι και τις μέρες μας. Σχεδόν ζούμε τη μέρα της μαρμότας κάτι που μας το επιβεβαιώνουν τα κείμενα και και οι γελοιογραφίες των σατιρικών εφημερίδων της εποχής "ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ "και "ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ".
Στις 25 Νοεμβρίου 1874 πρωτοεκδόθηκε στην Αθήνα από τον δημοσιογράφο-σκιτσογράφο Παναγιώτη Πηγαδιώτη (1826-1930,εκ μητρός παππούς μου) η πολιτικοσατιρική εφημερίδα "ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ",ως συνέχεια των τότε σατιρικών εφημερίδων "ΕΜΠΑΙΚΤΗΣ" και "ΔΙΟΓΕΝΗΣ".
Η εφημερίδα αυτή ξεκίνησε με την ακόλουθη ιστορική δημοσιογραφική δήλωση:
"Η γοερά φωνή της δεινοπαθούσης πατρίδος και οι θρηνωδίες αυτής, γογγυσμοί, τοσούτον αντήχησαν ώστε έφθασαν μέχρι του Άδου και ήγειραν τον από 2300 ετών κοιμώμενον μέγαν και ένδοξον Αριστοφάνη, όστις και παρακαλεί τους συνδρομητάς να σπεύσωσιν εις την αποστολήν της συνδρομής των, καθόσον τώρα ανελθών εκ του Άδου δεν έχει λεπτόν ο δυστυχής"! Στην αρχή η εφημερίδα Αριστοφάνης εκδίδονταν εβδομαδιαία, αργότερα δισεβδομαδιαία (15νθήμερη) και πολύ αργότερα σε άτακτα χρονικά διαστήματα, μέχρι το 1883 που έπαυσε να κυκλοφορεί.Κατά τα εννέα χρόνια της κυκλοφορίας της άσκησε βίαιη σατιρική πολεμική κατά του πολιτικού και κατά διαστήματα πρωθυπουργού Δ. Βούλγαρη, ιδίως κατά τα Στηλιτικά. Κατά δε τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1878 κηρύχθηκε ανοικτά υπέρ της εξόδου της Ελλάδας στον πόλεμο, με το μέρος της Ρωσίας.
Στον "Αριστοφάνη" συνεργάσθηκαν, σε πεζό και έμμετρο λόγο, πολλοί τότε δημοσιογράφοι, λόγιοι και ποιητές. Επίσης σ΄αυτόν πρωτοδημοσίευσε και ο δημοσιογράφος-ποιητής Γεώργιος Σουρής τα πρώτα του σατιρικά ποιήματα.
Το 1885 ο Παν.Πηγαδιώτης εκδίδει τον "ΝΕΟ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗ",ο οποίος ήταν ένα εβδομαδιαίο πολιτικοσατιρικό έντυπο(εφημερίδα) με διάρκεια ζωής έως το 1900 που πρωτοστατούσε στην σάτιρα της ταραγμένης πολιτικής ζωής της χώρας μας.
Ο " Νέος Αριστοφάνης" είναι το πρώτο έντυπο στη Ελλάδα που κυκλοφόρησε με έγχρωμες εικόνες (λιθογραφίες) και αναφέρεται γι'αυτό τον λόγο και για την καυτή σάτιρα του στο επίτομο έργο "ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ".
 |
| ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΗΓΑΔΙΩΤΗΣ |
Σήμερα, οι δύο αυτές εφημερίδες,πέρα απο δυσεύρετες, η αξία τους είναι σημαντική.Δυστυχώς έχω στην κατοχή μου μόνον δύο φύλλα.
Στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο σώζονται σήμερα περί τις 260 λιθογραφίεςτων εφημερίδων αυτών,μερικές από τις οποίες τις παραθέτω.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το άρθρο αυτό το έγραψα εν είδη μνημοσύνου,στην μνήμη του παππού μου Παναγιώτη Πηγαδιώτη εκ Καλαμάτας,ο οποίος πέθανε το 1930 σε ηλικία 104 ετών και τον οποίον δεν πρόλαβα να τον γνωρίσω.
28/4/2012
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΗΣ
ΥΠΟΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΠΖ εα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Εφημερίδες ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ και ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ.
Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ
Εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Εφημερίδα ΑΥΓΗ
Ιστολόγια:
http://www.istoria.gr/oct01/3.htm
http://www.nhmuseum.gr/products8.php?wh=1&lang=1&the1id=1&the2id=7&the3id=18&the4id=64&theid=64&open1=1&open2=7&open3=18
http://pandektis.ekt.gr/pandektis/handle/10442/66558
http://www.scribd.com/doc/7347896/19021995-7-
http://el.wikipedia.org/wiki/
http://www.capital.gr/history_of_xaa/Asmodaios.aspx
http://parallhlografos.wordpress.com/2011/11/02/
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=105163
http://frattisauctions.com/cat16litho.pdf
http://anaghrapho.blogspot.com/2011/07/blog-post_10.html
