ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 480 πΧ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Συνεχίζω την σειρά των άρθρων μου για τους Περσικούς πολέμους,με την "Ναυμαχία της
Σαλαμίνας"η οποία χάρη στη εμπνευσμένη ηγεσία και την αποφασιστικότητα του Θεμιστοκλή,οι
Έλληνες ναυτικοί,στην συντριπτική τους πλειοψηφία απλοί άνθρωποι του λαού,συνέτριψαν σε μιά επική ναυμαχία στα νερά του Σαρωνικού τους Ασιάτες εισβολείς και επέτρεψαν στην Ελλάδα,αλλά και στην Ευρώπη,να οικοδομήσει τον ανθρωποκεντρικό πολιτισμό της.
ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΣΤΗ ΣΑΛΑΜΙΝΑ
Μετά την ναυμαχία του Αρτεμισίου και την πτώση των Θερμοπυλών ο Ελληνικός στόλος απεχώρησε και έφθασε στην Σαλαμίνα όπου και αγκυροβόλησε.Όταν αυτό έγινε γνωστό στον υπόλοιπο Ελληνικό στόλο που δεν συμμετείχε στο Αρτεμίσιο και ο οποίος ήταν συγκεντρωμένος στο λιμάνι Πώγωνα της Τροιζήνας (Πελοπόννησος),έπλευσε και αυτός στην Σαλαμίνα.
Η άφιξη στην Σαλαμίνα έγινε κατόπιν παρακλήσεως των Αθηναίων αφ'ενός μεν για να μπορέσουν να μεταφέρουν εκτός Αττικής τα γυναικόπαιδα και τους ανήμπορους και αφ'ετέρου για να τους δοθεί χρόνος για το τι πρέπει να πράξουν,γιατί από την τροπή που πήραν τα γεγονότα διαψεύθηκαν οι προβέψεις τους.Ενώ δηλαδή ήλπιζαν να βρούν τους Πελοποννήσιους ,αναμένοντες τους βαρβάρους στην Βοιωτία,κανέναν δεν βρήκαν,αλλά πληροφορήθηκαν ότι οχυρώνονταν στον Ισθμό,ενδιαφερόμενοι μόνον για την σωτηρία της Πελοποννήσου και αδιαφορούσαν για τα άλλα μέρη.
Βέβαια ο παμπόνηρος Θεμιστοκλής,άλλα είχε στο μυαλό του,δηλαδή να δοθεί ναυμαχία στο στενό της Σαλαμίνας,κάτι που δεν ήθελαν οι Πελοποννήσιοι,όπως και ευτυχώς έγινε !!
Η ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Στην πόλη της Αθήνας,που απειλείτο άμεσα,η κατάσταση ήταν εξαιρετικά δύσκολη.Μέσα σ'αυτή την διάχυτη ανησυχία και τον φόβο όλων,ο ναύαρχος του Αθηναϊκού στόλου και ηγέτης της δημοκρατικής μερίδας,ο Θεμιστοκλής του Νεοκλέους,που η πλειοψηφία των πολιτών του αναγνώριζε την πρωτοκαθεδρία,στάθηκε με σθένος στο ύψος των περιστάσεων.Μόλις έφθασε στην Αθήνα από το Αρτεμίσιο,με τις δικές του παραινέσεις ο Δήμος αποφάσισε την εκκένωση της πόλης και την μεταφορά των κατοίκων στην γειτονική Σαλαμίνα,που ανήκε στο κράτος των Αθηνών,στην
Αίγινα και την φιλόξενη περιοχή της Τροιζήνας στην Πελοπόννησο η οποία διατηρούσε ανέκαθεν φιλικές σχέσεις με την Αθήνα,λογω της καταγωγής του βασιλιά Θησέα που είχε γεννηθεί και μεγαλώσει σ'αυτήν.
Ο Θεμιστοκλής ενεργώντας αποφασιστικά παρουσίασε στους Αθηναίους,πριν ακομη την ναυμαχία του Αρτεμισίου,τη δική του ερμηνεία για τον σιβυλλικό χρησμό που είχαν λάβει από το μαντείο των Δελφών,ότι "τα ξύλινα τείχη"του χρησμού που θα σώσουν την Αθήνα,δεν ήταν τίποτε άλλο από τα πολεμικά πλοία,γι'αυτό και ο χρησμός ονομάζει την Σαλαμίνα Θεϊκή και όχι δύστυχη : "Ω θεία Σαλαμίνα,θα καταστρέψεις,εσύ,παιδιά γυναικών,είτε όταν σπέρνεται ο καρπός της Δήμητρας,είτε όταν θερίζεται".
Καθώς πλησίαζαν οι Πέρσες την Αττική διαδόθηκε,καθώς φαίνεται με πρωτοβουλία του Θεμιστοκλή,μια φήμη πως ο "οίκουρος όφις",δηλαδή το φίδι που κατοικούσε σαν φρουρός στο Ιερό της Αθηνάς στην Ακρόπολη,εξαφανίσθηκε γιατί οι "μελόπιτες"που του προσέφεραν κάθε μέρα για φαγητό,είχαν βρεθεί άθικτες.Για τον Αθηναϊκό λαό αυτό ήταν ένα σημάδι πως η θεά είχε εγκαταλήψει πρώτη την πόλη καλώντας και τους κατοίκους να πράξουν το ίδιο.
Οι Αθηναίοι,συνειδοποιώντας πως ήταν μάταια να αμυνθούν εντός των τειχών της πόλης τους,εξέδωσαν μια προκήρυξη,σύμφωνα με την οποία ο καθένας από τους Αθηναίους καλείτο να φροντίσει τα παιδιά του και τους ανθρώπους του σπιτιού του.Οι περισσότεροι Αθηναίοι έστειλαν τα γυναικόπαιδα στη Σαλαμίνα και την Τροιζήνα,όπου οι κάτοικοι τους δέχτηκαν με μεγάλη φιλοξενία.Μάλιστα με πρόταση του Τροιζήνιου Νικαγόρα,οι Τροιζήνιοι αποφάσισαν να τρέφουν τα γυναικόπαιδα των Αθηναίων με έξοδα του κράτους,πληρώνοντας για τον σκοπό αυτό δύο οβολούς ο καθένας.Επίσης τα παιδιά μπορούσαν να κόβουν φρούτα από όλα τα περιβόλια και να πηγαίνουν δωρεάν στο σχολείο (Πλούταρχος,Θεμιστ.10).Σύμφωνα επίσης με τον Αριστοτέλη (Αθηναίων Πολιτεία 23,1) επειδή οι Αθηναίοι δεν είχαν δημόσιο χρήμα,ο Άρειος Πάγος προσέφερε οκτώ δραχμές σε κάθε πολίτη,ανακουφίζοντας έτσι την πόλη τις δύσκολες ώρες που περνούσε.
Η απόφαση των Αθηναίων να εγκαταλείψουν την αγαπημένη τους πόλη δεν ήταν γι'αυτούς μια απλή υπόθεση και φαίνεται ότι επιστρατεύθηκε αρκετή πειθώ από τους άρχοντες της πόλης για να πείσουν τον λαό να επιβιβασθεί στα πλοία και να αφήσει την γη των προγόνων του στο έλεος του εχθρού.Δεν ήταν μόνο ο φόβος εμπρός στην έλευση των Περσών,που οδήγησε στην εγκατάλειψη της πόλης,αλλά ενισχυτικά σ'αυτή την υπόθεση σίγουρα λειτούργησε και η παγιωμένη πίστη του αθηναϊκού δήμου και υπακοή του στις προτάσεις των εκλεγμένων αρχόντων και κυρίως στο κύρος του Θεμιστοκλή,αλλά και η συστράτευση όλων των πολιτικών παρατάξεων της Αθήνας.
Πρέπει λοιπόν να αναγνωρίσουμε πολιτική ωριμότητα όχι μονο στα ηγετικά πρόσωπα της πόλης,αλλά και στον ίδιο τον λαό που έλαβε τη σωστή απόφαση.Παρότι αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει το σπίτι και την περιουσία του ο Αθηναίος πολίτης,όποια επίδραση είχε αυτή η απόφαση στην ψυχολογία του,εντούτοις κατάφερε να κρατήσει ακμαίο το ηθικό του ενώπιον της μεγάλης σύγκρουσης που επρόκειτο να ακολουθήσει.
Ο ιστορικός Πλούταρχος αναπαριστά με πολύ συγκινητικό τρόπο τις στιγμές της εκκένωσης της Αθήνας:"Όταν η πόλη βαλμένη στα καράβια,άρχισε να φεύγει,ήταν ένα θέαμα οίκτου να τη βλέπει κανείς.Πολλοί ωστόσο θαύμαζαν την γενναιότητα αυτών των ανθρώπων,που έστελναν τα παιδιά τους σε ξένα μέρη,για να έλθουν στην Σαλαμίνα,χωρίς να αφήνουν να τους πτοήσουν την ψυχή των γυναικών και των παιδιών τους τα δάκρυα και οι θρήνοι και οι αγκαλιές.Και ας ήταν βέβαια οι γεροντότεροι που έμεναν στην πόλη αξιολύπητοι.Υπήρχε τέλος και μιά γλυκιά,τρυφερή διάθεση που την δημιουργούσαν τα ήμερα κατοικίδια ζώα που και αυτά έτρεχαν με παράπονο πίσω από τους κυρίους τους που έμπαιναν στα καράβια.Ένα απ'αυτά,το σκυλί του Ξάνθιππου,του πατέρα του Περικλέους,δεν άντεξε λένε,να βλέπει τον κύριο του να φεύγει μακριά και έπεσε στη θάλασσα και κολυμπούσε δίπλα στην τριήρη έως στην Σαλαμίνα.Εκεί,ολότελα εξαντλημένο,πέθανε αμέσως!.Δικός του τάφος λέγουν πως είναι το Κυνός Σήμα,που ως τώρα ακόμη το δείχνουν εκεί" (Πλούταρχος,Θεμιστ.10).
Μόνο μια μικρή ομάδα πολιτών αρνήθηκε ν'αφήσει απροστάτευτη την ιερή γη των προγόνων της,πιστεύοντας ότι ο χρησμός του μαντείου αναφερόταν στα ξύλινα τείχη της Ακρόπολης και όχι στα πλοία.Έτσι οχυρώθηκε μαζί με τους ιερείς του ναού στην Ακρόπολη τοποθετοντας ξύλα και σανίδες στην δυτική είσοδο του ιερού βράχου.Αυτοί ήσαν ως επι το πλείστον άποροι.Επίσης στην Αθήνα έμειναν πολύ λίγοι ηλικιωμένοι ασθενείς.
Η ΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΙΣΘΜΟΥ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ
Για να δούμε όμως,τι έκαναν οι Πελοποννήσιοι στον Ισθμό.Μόλις έφθασαν τα νέα για την πτώση των Θερμοπυλών,συγκεντρώθηκαν στον Ισθμό της Κορίνθου στρατεύματα από όλες τις πόλεις και ετέθηκαν κάτω από τις διαταγές του Σπαρτιάτη στρατηγού Κλεόμβροτου του Αναξανδρίδη,αδελφού του Λεωνίδα.Αμέσως απέκλεισαν με χώματα την Σκειρωνίδα οδό που ένωνε τον Ισθμό με την Αθήνα και στην συνέχεια εκτελώντας την απόφαση του πολεμικού συμβουλίου,άρχισαν να χτίζουν τείχος στον Ισθμό.Υπόψη ότι την εποχή εκείνη δεν υπήρχε διώρυγα,όπως σήμερα.
Οι χιλιάδες Πελοποννήσιοι που συγκεντρώθηκαν εκεί,δούλευαν όλοι ανεξαιρέτως,ημέρα και νύχτα,κουβαλώντας πέτρες,πλίνθους,ξύλα,κοφίνια με άμμο και έτσι το έργο προχωρούσε γρήγορα.
Οι λαοί που συμμετείχαν στην κατασκευή του τείχους,ήταν οι εξείς:Λακεδαιμόνιοι και όλοι οι
Αρκάδες,οι Ηλείοι,οι Κορίνθιοι,οι Σικυώνιοι,οι Επιδαύριοι,οι Φλειάσιοι,οι Τροιζήνιοι και οι Ερμιονείς.Όλοι αυτοί φοβισμένοι για την ασφάλεια της Ελλάδας,βοήθησαν στο έργο,ενώ άλλες κοινότητες της Πελοποννήσου,παρόλο που είχαν τελειώσει τα Ολύμπια και τα Κάρμεια,έμειναν αδιάφορες και προτίμησαν να παραμείνουν ουδέτερες.Η στρατιωτική δύναμη που συγκεντώθηκε στον Ισθμό,υπολογίζεται σε 25.000-30.000 άνδρες.
Οι Έλληνες που είχαν συγκεντρωθεί στον Ισθμό, ήταν σίγουροι πως αγωνίζονταν τον υπέρ πάντων αγώνα και χωρίς να τρέφουν πολλές ελπίδες για μια νίκη των Ελλήνων στη θάλασσα, συνέχισαν να πασχίζουν να ενισχύσουν με κάθε τρόπο την άμυνά τους.
Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ
Ο Ξέρξης με τις χεραίες του δυνάμεις εισέβαλε στην Αττική στα μέσα Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ.ενώ την ίδια στιγμή κατέπλεε στην περιοχή Φαλήρου-Πειραιά ο Περσικός στόλος,διαμέσου του στενού του Ευρίπου,έχοντας διανύσει την απόσταση από το Αρτεμίσιο σε τρείς ημέρες.
Στις δυνάμεις του Ξέρξη,μετά από τις Θερμοπύλες,είχαν προστεθεί σύσσωμοι οι Βοιωτοί,με εξαίρεση τους Θεσπιείς και Πλαταιείς.Επίσης υπήρχαν ακόμη και νησιώτες από την Κάρυστο,την Άνδρο,την Τήνο,την Πάρο και άλλα νησιά.Όσο πιό βαθειά στην Ελλάδα προχωρούσε ο Ξέρξης,τόσο περισσότεροι λαοί τον ακολουθούσαν.
Η Περσική στρατιά αναπτύχθηκε τόσο προς Ελευσίνα όσο και προς τα Μεσόγεια και το Σούνιο.Ο Ξέρξης εγκατέστησε το στρατηγείο του στο Φάληρο.
Οι Πέρσες εισερχόμενοι στην Αθήνα αντίκρυσαν μια έρημη πόλη από τους κατοίκους της και επιδόθηκαν σε λεηλασίες,καταστροφές και εμπρησμούς.Σύντομα φόνευσαν τους ελάχιστους ηλικιωμένους και ασθενείς που βρήκαν στους δρόμους και στα σπίτια τους.Στη συνέχεια μια Περσική δύναμη κατέλαβε τον λόφο του Αρείου Πάγου απέναντι από την Ακρόπολη και άρχισαν την πολιορκια της. Η μέθοδος που επινόησαν ήταν ρίχνουν στο ξύλινο φράγμα της εισοδου,βέλη με φλεγόμενα στουπιά. Το ξύλινο τείχος τούς είχε δημιουργήσει πρόβλημα,αλλά οι ελάχιστοι Αθηναίοι, μολονότι αντιμετώπιζαν άμεσα θανάσιμο κίνδυνο και το φράγμα άρχισε να αχρηστεύεται, αρνήθηκαν να παραδοθούν ή να ακούσουν τις προτάσεις που τους έκαναν οι Πεισιστρατίδες,που συνόδευαν τους Πέρσες,για συνθηκολόγηση.
Όλη τους η εφευρετικότητα διοχετεύτηκε στον αγώνα να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους. Ανάμεσα στα άλλα, έσπρωξαν στρογγυλούς λίθους πάνω τους, όταν οι εχθροί επιχείρησαν να πλησιάσουν τις πύλες και για αρκετό διάστημα ο Ξέρξης δεν ήξερε τι να κάνει, για να τους καταλάβει.
Οι Αθηναίοι αυτοί συνέχισαν να αμύνονται με πείσμα και μέχρι τέλους πίστευαν είτε στη Σπαρτιατική είτε στην θεϊκή ενίσχυση και σωτηρία.Στο τέλος, όμως, οι Πέρσες έλυσαν αυτό το πρόβλημα, βρίσκοντας δίοδο στην Ακρόπολη,άλλωστε, ο χρησμός όριζε ότι όλο το Αττικό έδαφος μέσα στην ξηρά έπρεπε να καταληφθεί από τους Πέρσες.Το βόρειο μέρος του βράχου ήταν πάρα
πολύ απόκρημνο και οι αμυνόμενοι δεν έβαλαν σκοπούς γιατί θεωρούσαν ότι ήταν αδύνατον να σκαρφαλώσει κανείς.Μερικοί όμως Πέρσες στρατιώτες κατάφεραν να ανέβουν τον απόκρημνο βράχο.Όταν οι Αθηναίοι τους αντίκρυσαν στην κορυφή επικράτησε πανικός και άλλοι έπεσαν στο κενό από τα τείχη και σκοτώθηκαν και άλλοι ζήτησαν καταφύγιο στο εσωτερικό του ναού.Οι Πέρσες που ανέβηκαν,άνοιξαν τις πύλες διάπλατα και κατέσφαξαν τους ικέτες.Στην συνέχεια άρπαξαν τους θησαυρούς του ναού και έκαψαν τα πάντα επάνω στην Ακρόπολη,μεταξύ των οποίων και τον ημιτελή ναό της Αθηνάς και την "Ιερα Άλτη",δηλαδή την ελιά που είχε προσφέρει η θεά Αθηνά στους κατοίκους της πόλης κατά την φιλονικία της με τον Ποσειδώνα για το ποιός από τους δύο θα γινόταν πολιούχος θεός της πόλεως και η οποία βρισκόταν δίπλα στο Ερέχθειο.Την ίδια τύχη επεφύλαξαν και σε ολόκληρη την Αθήνα,αφού πρώτα την λεηλάτησαν.
Την επόμενη ημέρα ο Ξέρης κάλεσε κοντά του τους εξόριστους Αθηναίους που τον ακολουθούσαν στην εκστρατεία του και τους διέταξε να ανέβουν στην Ακρόπολη και να κάνουν θυσίες σύμφωνα με το Αθηναϊκό τυπικό.Ίσως τον ώθυσε σ'αυτή την απόφαση κάποιο όνειρο που είδε ή επειδή είχε τύψεις που έκαψε τον ναό.Οι Αθηναίοι εξόριστοι έκαναν ότι τους πρόσταξε,αλλά συγχρόνως διαπίστωσαν ότι ένα νέο κλαδί,έναν πήχη μακρύ (44,4 εκατ.)είχε φυτρώσει από τον κορμό της καμένης"Ιεράς Άλτης"και το ανέφεραν αμέσως στον βασιλιά.
Ο Ξέρξης ,κύριος πλέον της Αθήνας,έστειλε έναν ιππέα στα Σούσα της Περσίας για να αναγγείλει την επιτυχία του στον θείο του και αδελφό του Δαρείου Α',Αρτάβανο !
ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Η ανάπτυξη ενός τεράστιου στρατού που υπολογίζετο σε 350.000 στην περιοχή Πειραιώς-Φαλήρου και η ανάπτυξη ενός ισχυρότατου στόλου 700 περίπου πλοίων απέναντι τους δεν ήταν μιά απλή εξέλιξη των επιχειρήσεων για τους Έλληνες αρχηγούς.Πολλόι απ'αυτούς αναλογιζόμενοι τα 3,5,10,20 πλοία που διοικούσαν,ένιωθαν δέος απέναντι στις πολυάριθμες εχθρικές Μοίρες.Στο Αρτεμίσιο ο καιρός είχε σταθεί ιδιαίτερα ευνοϊκός για την Ελληνική πλευρά,καταστρέφοντας 600 εχθρικά πλοία.Εντός όμως του κλειστού Σαρωνικού κόλπου,κάτι τέτοιο ήταν εντελώς αδύνατο.Επιπλέον οι Έλληνες προτιμούσαν να μάχονται στην θάλασσα ,έχοντας δίπλα τους,στην στεριά,της χερσαίες τους δυνάμεις για αλληλουποστήριξη.Στην Σαλαμίνα όμως ο Ελληνικός στόλος ήταν αποκομένος από μεγαλύτερο μέρος του Ελληνικού στρατου,που βρισκόταν στον Ισθμό.
Στην Σαλαμίνα υπήρχαν μόνο λίγες μονάδες Αθηναίων συνολικής δυνάμεως 6.000-7.000 οπλιτών και περίπου 800 τοξότες που έφεραν εγκαίρως οι Αθηναίοι ηγέτες από την Κρήτη,τους οποίους σκόπευαν να τοποθετήσουν επάνω στα πλοία.Αντίθερα στο περσικό στρατόπεδο,στρατός και στόλος βρισκόταν σε πλήρη συνεργασία και αλληλοκάλυψη.
Η εικόνα των χιλιάδων Αθηναίων προσφύγων με τα λιγοστά πράγματα τους στα χέρια και λίγο αργότερα οι καπνοί από την φλεγόμενη πόλη τους,είχαν δυσμενή αντίκτυπο τόσο στο ηθικό όσο και στην τακτική σκέψη των Ελλήνων στρατηγών.Επίσης στην Σαλαμίνα η είδηση για τα όσα έγιναν στην Ακρόπολη της Αθήνας είχε μεγάλο αντίκτυπο,ώστε μερικοί από τους στρατηγούς δεν περίμεναν να συζητηθεί το θέμα σε συμβούλιο,αλλά επιβιβάσθηκαν στα πλοία τους και ετοιμάστηκαν να αποπλεύσουν. Κι αυτοί που έμειναν στη θέση τους, ψήφισαν να φύγουν για να υπερασπιστούν τον Ισθμό. Στη διάρκεια της νύχτας, αφού διέλυσαν τη συνέλευση ανέβαιναν στα πλοία.
Τότε ένας Αθηναίος που λεγόταν Μνησίφιλος πήγε στο πλοίο του Θεμιστοκλή και τον ρώτησε τι είχαν αποφασίσει. Όταν έμαθε ότι είχαν συμφωνήσει σχεδόν να φύγουν για τον Ισθμό και να υπερασπιστούν όλοι μαζί την Πελοπόννησο, είπε: "Ασφαλώς, μόλις ο στόλος φύγει από τη
Σαλαμίνα, δε θα πολεμάτε πια για μια χώρα. Ο καθένας θα πάει στην πατρίδα του κι ούτε ο Ευρυβιάδης ούτε κανείς δε θα μπορέσει να εμποδίσει την ολοκληρωτική διάλυση του στόλου μας. Αυτό το σχέδιο είναι παράλογο και θα οδηγήσει την Ελλάδα στον όλεθρο. Προσπάθησε, αν μπορείς, να ανατρέψεις την απόφαση του Ευρυβιάδη και μείνετε εδώ".
Ο Θεμιστοκλής συμφώνησε μ’ αυτή την πρόταση και, χωρίς να πει λέξη, πήγε στο πλοίο του Ευρυβιάδη και ζήτησε να τον δει για κάτι που αφορούσε στο γενικό συμφέρον. Ο Ευρυβιάδης τον κάλεσε στο πλοίο του και του ζήτησε να πει τη γνώμη του, οπότε ο Θεμιστοκλής επανέλαβε ως δικές του ιδέες τα επιχειρήματα του Μνησίφιλου προσθέτοντας και μερικά άλλα, ώσπου τον έπεισε, με την επιτακτική έκκλησή του ότι έπρεπε να πάει αμέσως στην ξηρά και να καλέσει νέο συμβούλιο των στρατηγών.
Το συμβούλιο συγκλήθηκε και πριν προλάβει ο Ευρυβιάδης να ανακοινώσει τον λόγο για τον οποίο συγκέντρωσε τους στρατηγούς, ο Θεμιστοκλής συνεπαρμένος από την ανυπομονησία του άρχισε ένα μεγάλο λόγο. Τον διέκοψε ο Κορίνθιος στρατηγός Αδείμαντος, γιος του Ωκύτου και του είπε:. "Θεμιστοκλή αυτός που ξεκινάει πριν δοθεί το σύνθημα μαστιγώνεται". "Ναι", απάντησε ο Θεμιστοκλής, "αλλά αυτοί που αργούν να ξεκινήσουν δεν κερδίζουν κανένα έπαθλο".Ήταν μια ήπια απάντηση προς τον Κορίνθιο για την ώρα.
Στον Ευρυβιάδη δεν είπε κανένα από τα προηγούμενα επιχειρήματά του, σχετικά με τον κίνδυνο να διασπαστεί ο στόλος αν έφευγε από τη Σαλαμίνα, γιατί ήταν ανάρμοστο να κατηγορήσει κατά
πρόσωπο τους συμμάχους. Αυτή τη φορά, ακολούθησε έναν εντελώς διαφορετικό δρόμο και είπε τα εξής: "Η σωτηρία της Ελλάδας εξαρτάται τώρα αποκλειστικά από σένα, αν ακολουθήσεις τη συμβουλή μου και αντιμετωπίσεις τον εχθρό εδώ, στη Σαλαμίνα, αντί να αποσυρθείς στον Ισθμό όπως σου προτείνουν οι άλλοι. Άφησε με να σου εκθέσω τα δυο σχέδια και μπορείς να τα συγκρίνεις και να διαλέξεις το καλύτερο. Ας μιλήσουμε πρώτα για τον Ισθμό. Αν πολεμήσεις εκεί, θα πρέπει, να γίνει στην ανοιχτή θάλασσα, πράγμα που είναι εναντίον μας αφού έχουμε λιγότερα και πιο αργά πλοία. Επιπλέον, ακόμα κι αν όλα πάνε καλά, θα χάσεις τη Σαλαμίνα, Μέγαρα και την Αίγινα. Αν, πάλι ο εχθρικός στόλος πλεύσει προς την Πελοπόννησο, ο στρατός θα τον ακολουθήσει,οπότε εσύ ο ίδιος θα έχεις οδηγήσει τον εχθρό εκεί, βάζοντας έτσι ολόκληρη την Ελλάδα σε κίνδυνο. Το δικό μου σχέδιο, αν το ακολουθήσεις, θα έχεις τα εξής πλεονεκτήματα. Πρώτον, η ναυμαχία θα γίνει σε στενό πέρασμα εκεί, αν τα πράγματα έρθουν όπως είναι λογικό να ελπίζουμε, πολεμώντας με λιγότερα πλοία εναντίον πολλών θα νικήσουμε. Πράγματι η σύγκρουση σε περιορισμένο χώρο ευνοεί εμάς, ενώ το ανοιχτό πέλαγος δίνει στους Πέρσες το πλεονέκτημα. Δεύτερον, θα διασωθεί η Σαλαμίνα, όπου έχουμε μεταφέρει τις γυναίκες και τα παιδιά μας. Και, τρίτον και σπουδαιότερο για σας,υπερασπίζεστε την Πελοπόννησο εξίσου καλά μένοντας εδώ και κάνοντας ναυμαχία για την Πελοπόννησο, όπως και στον Ισθμό. Με αυτό τον τρόπο, αν σκέφτεσαι σωστά, δε θα προσελκύσεις τους εχθρούς στην Πελοπόννησο. Αν τους νικήσουμε στη θάλασσα, όπως πιστεύω ότι θα γίνει, δε θα προχωρήσουν να σας επιτεθούν στον Ισθμό ούτε θα κάνουν βήμα πιο κάτω από την Αττική.Θα τραπούν σε άτακτη φυγή κι εμείς θα διατηρήσουμε την κυριαρχία μας στα Μέγαρα, στην Αίγινα και στη Σαλαμίνα, όπου ο χρησμός πρόβλεψε τη νίκη μας. Όταν ένας άνδρας καταστρώνει τα σχέδιά του με βάση την κοινή λογική, συνήθως πετυχαίνει το στόχο του,διαφορετικά, ούτε οι θεοί δεν είναι πρόθυμοι να στηρίξουν τα σχέδιά του".
Στη διάρκεια της ομιλίας του ο Θεμιστοκλής δέχτηκε κι άλλες επιθέσεις από τον Κορίνθιο Αδείμαντο, ο οποίος του είπε ότι δεν είχε δικαίωμα να μιλά, αφού δεν είχε πια πατρίδα και προσπάθησε να εμποδίσει τον Ευρυβιάδη να θέσει σε ψηφοφορία την παράκληση ενός άνδρα χωρίς
πατρίδα. "Ας αποκτήσει πρώτα πατρίδα ο Θεμιστοκλής, φώναξε, κι έπειτα ας δίνει τις συμβουλές του". Η ειρωνεία του φυσικά βασιζόταν στο γεγονός ότι η Αθήνα είχε πέσει στα χέρια των Περσών. Ο Θεμιστοκλής έλεγε πολλά κακά για τον Αδείμαντο και τους Κορίνθιους και ξεκαθάρισε με τα λόγια του ότι, όσο η Αθήνα συμμετείχε στο συμμαχικό στόλο με διακόσια πολεμικά πλοία, είχε και πόλη και χώρα πολύ ισχυρότερη από τη δική τους, αφού δεν υπήρχε ούτε ένα Ελληνικό κράτος που μπορούσε να τους απωθήσει αν αποφάσιζαν να του επιτεθούν.
Ο Αδείμαντος συνεχίζοντας τού είπε ότι αυτούς που στους αγώνες ξεκινούν πριν δοθεί το σύνθημα, τους ραπίζουν. Ο Θεμιστοκλής του αποκρίθηκε αμέσως ότι και αυτοί που ξεκινούν πολύ μετά το σύνθημα δεν παίρνουν βραβείο. Τότε ο Ευρυβιάδης θύμωσε και σήκωσε το ραβδί του να χτυπήσει τον Θεμιστοκλή. Ο Θεμιστοκλής, όμως, σαν ψύχραιμος που ήταν, αντί να οργισθεί, είπε τη φράση: "Πάταξον μεν, άκουσον δε".
Ο θυμός του Ευρυβιάδη πέρασε αμέσως και ο Θεμιστοκλής συνέχισε απευθυνόμενος στον Ευρυβιάδη :"Όσο για σένα, αν μείνεις εδώ θα αποδειχτείς ενάρετος άνδρας. Αν φύγεις, θα καταστρέψεις την Ελλάδα. Σ’ αυτό τον πόλεμο, όλα εξαρτώνται από το στόλο. Σε ικετεύω ν’ ακολουθήσεις τη συμβουλή μου.Αν αρνηθείς,θα επιβιβάσουμε αμέσως στα πλοία τις οικογένειές μας και θα φύγουμε για τη Σίρη της Ιταλίας,μας ανήκει εδώ και πολύ καιρό κι οι χρησμοί έχουν προβλέψει ότι οι Αθηναίοι πρέπει να ζήσουν κάποτε εκεί. Όταν εσείς χάσετε τέτοιους συμμάχους, να θυμηθείτε τα λόγια μου".
Τα λόγια αυτά του Θεμιστοκλή ήταν αρκετά για να μεταπείσουν τον Ευρυβιάδη.Αναμφίβολα, το κυριότερο κίνητρό του ήταν ο φόβος μήπως έχανε την Αθηναϊκή υποστήριξη, υποχωρώντας στον Ισθμό. Γιατί χωρίς τους Αθηναίους δεν είχε καμιά ελπίδα αν εμπλεκόταν σε ναυμαχία. Έτσι αποφάσισε να μείνουν εκεί που βρίσκονταν και να αντιμετωπίσουν τον εχθρό στη Σαλαμίνα.
Οι Έλληνες αποφάσισαν να προσευχηθούν στους θεούς και να κάνουν έκκληση να πολεμήσουν στο πλευρό τους οι γιοι του Αιακού. Και δεν έχασαν στιγμή. Προσευχήθηκαν σε όλους τους θεούς, επικαλέστηκαν τον Αίαντα και τον Τελαμώνα από τη Σαλαμίνα κι έστειλαν ένα πλοίο στην Αίγινα, για να φέρει το αγάλματα του Αιακού και τους άλλους γιους του.
Ο Αιακός ήταν πρώτος βασιλιάς και οικιστής της Αίγινας σύμφωνα με τη μυθολογία και ήταν γίος του Δία και της νύμφης Αίγινας που έδωσε το όνομα της στο νησί.Ήταν άνθρωπος σοφός, δίκαιος και ευσεβής και τον είχαν σε εκτίμηση όλοι οι Έλληνες. Οι Αιγινήτες τιμούσαν ιδιαίτερα τη μνήμη
του Αιακού, μάλιστα διοργάνωναν ετήσιες γιορτές, τα Αιάκεια.Εκτός από την Αίγινα ο Αιακός ήταν γνωστός σε ολόκληρη την Ελλάδα και τιμούσαν την μνήμη του στην Αθήνα και σε πολλά μέρη ακόμη. Στην Αθήνα μάλιστα μια σειρά από σημαντικές οικογένειες θεωρούσαν ότι κατάγονταν από τον Αιακό. Πόλλοι ένδοξοι Αθηναίοι όπως ο Μιλτιάδης, ο Κίμωνας, ο Θουκυδίδης και ο Αλκιβιάδης ανήκαν στους Αιακίδες.
Η εικόνα πάντως που μας παραδίδεται παρουσιάζει τόσο τους Πελοποννήσιους στον στόλο όσο και εκείνους στον Ισθμό να κατακρίνουν την απόφαση του Ευρυβιάδη για άμυνα στην Σαλαμίνα,κατηγορώντας των για απερισκεψία.Οι διαμαρτυρίες των Πελοποννησίων ήταν πάρα πολύ έντονες.Ο Διόδωρος περιγράφει ακόμη πιό ταραγμένη την κατάσταση ανάμεσα στα πληρώματα του Ελληνικού στόλου,λέγοντας πως "το πλήθος δεν πειθαρχούσε και όπως όλοι ήταν τρομαγμένοι από το μέγεθος των περσικών δυνάμεων,δεν έδινε κανείς σημασία στα λόγια των αρχηγών (Διοδ.ΙΑ,16).
Η κατάσταση ήταν πολύ έκρυθμη και έτσι υπό το βάρος αυτών των γεγονότων ο Ευρυβιάδης έχοντας συνείδηση της κρισιμότητας των στιγμών και θέλοντας να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση των άλλων Ελλήνων,συνεκάλεσε νέο πολεμικό συμβούλιο.
Ο Θεμιστοκλής,έξαλλος που οι Έλληνες ξέχασαν αμέσως όλα όσα τους είχε πεί και ήταν έτοιμοι να υιοθετήσουν την άποψη των Πελοποννησίων χάνοντας το μεγάλο πλεονέκτημα που πρόσφερε ο τόπος,προέβει σε μιά τολμηρή κίνηση.Έστειλε κρυφά από τους Έλληνες με μιά βάρκα έναν "δικό του" άνθρωπο,τον Σίκκινο,δούλο και παιδαγωγό των παιδιών του,περσικής μάλιστα καταγωγής,σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Θεμιστ.12).Εκείνος ισχυρίσθηκε,όταν βρέθηκε ενώπιον του Ξέρξη,πως τον έστειλε ο Θεμιστοκλής και πως εκείνος επιθυμεί να νικήσουν οι Πέρσες: "Μ'έστειλε ο στρατηγός των Αθηναίων κρυφά από τους άλλους Έλληνες,διότι διάκειται ευνοϊκά προς τον βασιλέα και προτιμά να υπερισχύσετε εσείς καλύτερα παρά οι Έλληνες,για να σας ανακοινώσω ότι οι Έλληνες τρομοκρατημένοι σκοπεύουν να φύγουν με τρόπο τώρα.Να μιά ευκαιρία να εκτελέσετε το ωραιότερο κατόρθωμα του κόσμου,αν δεν τους αφήσετε να διαφύγουν,ούτε και πρόκειται να σας φέρουν αντίσταση,αυτοί που είναι με το δικό σας μέρος και άλλοι που δεν είναι"(Ηρδ.8,75).Σίγουρα όσα ανέφερε στον Ξέρξη ήταν αλήθεια,συγχρόνως όμως απέτρεπε την Ελλάδα από πιθανότατη καταστροφή της,εξανάγκαζοντας τους Έλληνες να πολεμήσουν στη Σαλαμίνα.
Εδώ φαίνεται η μεγαλοφυία,η τολμηρή ιδιοσυγκρασία αλλά και ο αδίστακτος χαρακτήρας του μεγάλου Αθηναίου στρατηγού.Ο Θεμιστοκλής με την άφθαστη στρατηγική του διορατικότητα,δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο προς όφελος της πατρίδας.Το ηθικά σωστό για τον Θεμιστοκλή ήταν το εθνικό συμφέρον και ωφέλιμο (ύψιστο πράγματι μάθημα στρατηγικής και διπλωματίας).Φαίνεται τελικά πως ήταν μια αναμέτρηση "εγκεφάλων" με την διάνοια του Θεμιστοκλή να υπερέχει κλάσεις από εκείνη των Περσών επιτελών και του Ξέρξη βέβαια.Ο Θεμιστοκλής με έξυπνες κινήσεις οδήγησε τελικά τον αντίπαλο του,Πέρση Βασιλιά στον όλεθρο.Οι Ελληνικές τριήρεις ήταν απλά το μέσο,η κινητήρια δύναμη ήταν ο γιγαντιαίος νους του γιού του Νεοκλέους.Δικαιωματικά ήταν περήφανη η μητέρα του,η Θρακιώτισσα Άβρότονον,όταν καυχιόταν πως γέννησε τον μεγάλο ανάμεσα στους Έλληνες Θεμιστοκλή.
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 29ης Σεπτεμβρίου,ο πολιτικος αρχηγός και αντίπαλος του Θεμιστοκλή,Αριστείδης του Λυσιμάχου που ήταν εξόριστος στην Αίγινα,έφθασε στον στόλο και έφερε την είδηση στον Θεμιστοκλή ότι ο περσικός στόλος είχε ήδη κυκλώσει τον Ελληνικό και τάχθηκε στις διαταγές του παρόλο που ήταν ο κυριώτερος πολιτικός του αντίπαλος.Ο Θεμιστοκλής
του είπε:"πήγαινε ο ίδιος να τα πείς στους συνεδριάζοντες γιατί εμένα δεν θα με πιστέψουν ".Μέχρι εκείνη την στιγμή οι Έλληνες στρατηγοί λογομαχούσαν και δεν είχαν αντιληφθεί τις κινήσεις του περσικού στόλου ο οποίος εκμεταλεύτικε την ασέληνη νύχτα.Ο Αριστείδης παρουσιάσθηκε ενώπιον τους και τους ανέφερε τις κινήσεις των Περσών.Στην αρχή οι Έλληνες στρατηγοί ήταν επιφυλακτικοί και δυσπιστούσαν στον Αριστείδη,αλλά μετά από λίγο έφθασε μία Τηνιακή τριήρης με κυβερνήτη τον Παναίτιο που αυτομόλησε απο τον περσικό στόλο και επιβεβαίωσε τις πληροφορίες του Αριστείδη.
Τότε συνέβει αυτό που είναι το πιό χαρακτηριστικό φαινόμενο της Ελληνικής κυκλοθυμικής ιδιοσυγκρασίας.Οι ίδιο οι άνθρωποι που λίγο πριν φιλονικούσαν και ήθελαν να αποφύγουν την μάχη,όταν διαπίστωσαν ότι ήταν υποχρεωμένοι να πολεμήσουν,αποφάσισαν ότι έπρεπε να νικήσουν.Μέσα σε ατμόσφαιρα ενθουσιασμού άρχισαν τις ετοιμασίες για την ιστορική ναυμαχία.
ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ
Ο Ξέρξης ο οποίος εγκατέστησε το στρατηγείο του στο Φάληρο,συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο για την λήψη αποφάσεων.Για τον σκοπό αυτό κάλεσε όλους τους τυρράνους των κρατών που τον ακολουθουσαν και όλους τους διοικητές των ναυτικών μοιρών.Αφού κάθισαν όλοι με την σειρά,ο Ξέρξης έστειλε το Μαρδόνιο να ρωτήσει τη γνώμη του καθενός για την προοπτική μιας ναυμαχίας.
Οι Πέρσες διοικητές,από την στιγμή που είχαν φθάσει και εγκατασταθεί στον Φαληρικό όρμο,είχαν παρατηρήσει εξονυχιστικά την τοποθεσία και είχαν διαγνώσει τα μειονεκτήματαπου παρουσίαζε γι'αυτούς μια πιθανή αναμέτρηση με τους Έλληνες μέσα στα στενά που ήδη βρίσκονταν.Έτσι επί σειρά ημερών ,δεν επιχείρησαν να τους ενοχλήσουν,αλλά έμειναν να τους παρατηρούν προσπαθώντας να καταλάβουν τις προθέσεις τους.Τα δικά τους πλοία ήταν αφ'ενός περισσότερα ,αφ'ετέρου ταχύπλοα και κατάλληλα για σύγκρουση σε ανοιχτή θάλασσα και ψηλότερα.Τα χαρακτηριστικά όμως αυτά θα εξανεμίζονταν ή θα μετατρέπονταν σε μειονεκτήματα,σε περίπτωση που ναυμαχούσαν σε κλειστό χώρο όπως το στενό της Σαλαμίνας.
Φαίνεται πως η αρχική απόφαση του Ξέρξη ήταν να φθάσει στην Σαλαμίνα "δια ξηράς",γεμίζοντας με χώμα το στενό πέρασμα από την σημερινή ακτή της Αμφιάλης προς την σημερινή νησίδα "Άγιος Γεώργιος".Η απόπειρα αυτή ,αν και τεχνικά δεν ήταν αδύνατη,αποσοβήθηκε,γιατί οι Έλληνες περιπολούσαν έχοντας έμπειρους τοξότες στα πλοία τους,οι οποίοι εμπόδισαν αποτελεσματικά την εργασία των μηχανικών και εργατών.
Η επόμενη σκέψη του Ξέρξη ήταν να χωρίσει τον στόλο σε δύο μεγάλες μοίρες και με την μία να επιτηρεί τον Ελληνικό στόλο στην Σαλαμίνα και με την άλλη να κατευθυνθεί παράλληλα με τον στρατό ξηράς που θα προχωρούσε εναντίον των Ελλήνων που ήταν συγκεντωμένοι στον Ισθμό.Στην σκέψη αυτή αντιτάχθηκε ο αρχιναύαρχος των Περσών Αχαιμένης,γιός κι'αυτός του Δαρείου,με εύλογο επιχείρημα ότι έτσι θα έχαναν την αριθμητική υπεροχή τους.Έχοντας οι Πέρσες 700 πλοία περίπου,ήταν ανώτεροι ,πλεονέκτημα που θα έχαναν αν μοίραζαν τα πλοία τους σε δύο ισοδύναμες μοίρες των 350 πλοίων.Εάν πάλι διαιρούσαν τον στόλο τους σε άνισα τμήματα,κινδύνευαν από τυχόν
απρόβλεπτη και αθέατη από πλευράς τους,λόγω των βουνών της Σαλαμίνας,Έλληνική κίνηση,που θα επέτρεπε στους Έλληνες να καταναυμαχήσουν την μικρότερη μοίρα και κατόπιν να επέλθουν στις προφυλαγμένεςθέσεις τους,αποσκοπώντας στη συνεχή μείωση της περσικής δύναμης,η οποία βέβαια δεν μπορούσε να μείνει συνέχεια στην Αττική,καθόσον σε λίγο θα ερχόταν ο χειμώνας.
Επιπλέον,ο Ξέρξης γνώριζε πως η κατάληψη της Αθήνας δεν σήμαινε σε στρατηγικό επίπεδο τίποτε το καθοριστικό,από την στιγμή που η πόλη διατηρούσε ακέραιες και αξιόμαχες τις δυνάμεις της,τον πανίσχυρο στόλο των 200 τριήρεων,έτοιμες να δώσουν ανά πάσα στιγμή ένα θανάσιμο πλήγμα στην όλη περσική επιχείρηση.
Εχοντας περιέλθει σε δυσχερή θέση ,ο Ξέρξης και οι ναύαρχοι του γνώριζαν καλά πως για να κερδίσουν τον πόλεμο έπρεπε να κατανικήσουν τον ισχυρό αντίπαλο στόλο,κάτι τέτοιο όμως δεν τολμούσαν να το επιχειρήσουν μέσα στο στενό όπου θα είχε πλεονέκτημα.Έπρεπε να τον αναγκάσουν να βγεί στο ανοιχτό πέλαγος και να τον προσβάλουν εκεί.Το πως όμως θα επετύγχαναν αυτό παρέμενε αναπάντητο ερώτημα.
Όλες οι απαντήσεις των Περσών διοικητών,με μια μοναδική εξαίρεση, ήταν υπέρ μιας αναμέτρησης με τον Ελληνικό στόλο. Η εξαίρεση ήταν η Αρτεμισία βασίλισσα της Αλικαρνασσού,που μίλησε με μεγάλο θάρρος στον Ξέρξη.Του πρότεινε να μη βιαστεί γιατί οι Έλληνες δεν θα μπορούσαν να μείνουν ενωμένοι για πολύ καιρό και λόγω προβλημάτων ανεφοδιασμού θα διαλύονταν και θα
έφευγαν ο καθένας για την ιδιαίτερη πατρίδα του.Αντίθετα,του είπε,αν βιαζόταν και έδινε ναυμαχία,σε ενδεχόμενη ήττα του αυτοκρατορικού ναυτικού θα παρασυρόταν σε καταστροφή και το πεζικό.
Επίσης η Αρτεμισία εξεφράσθει υποτιμητικά για τους,Αιγύπτιους,Κυπρίους,Κίλικες,Πάμφυλους,οι οποίοι όπως είπε δεν παρέχουν καμία ωφέλεια.Ο Ξέρξης εκτίμησε την Αρτεμισία για τις προτάσεις της,αλλά παρ'όλα αυτά υιοθέτησε τις προτάσεις της πλειοψηφίας.
Ωστόσο,είναι αλήθεια πως ο περσικός στόλος δεν μπορούσε να δράσει ανεξαρτητα από το πεζικό.Προκειμένου λοιπόν να προελάσει προς την Πελοπόννησο ήταν απαραίτητο να ακολουθήσει και ο στόλος.Ο Ξέρξης καταλάβαινε πως έπρεπε είτε να καταστρέψει τον Ελληνικό στόλο που ναυλοχούσε στην Σαλαμίνα,είτε να αφήσει στον Σαρωνικό μια δύναμη για να ακυρώσει οποιαδήποτε εχθρική ενέργεια και να εξασφαλίσει τον ανεφοδιασμό των δυνάμεων του.Αν όμως ο περσικός στόλος χωριζόταν,θα έχανε το ιδιαίτερα σημαντικό πλεονέκτημα της υπεροπλίας του.
Με βάση αυτά τα δεδομένα,ο Ξέρξης,που βιαζόταν να αποσπάσει μια θριαμβευτική νίκη,αποφάσισε να χτυπήσει τους Έλληνες στο στενό της Σαλαμίνας,βαθιά πεπεισμένος πως παρόντος του ιδίου,τα πληρώματα του στόλου του θα πολεμούσαν με μεγαλύτερη γενναιότητα απ'ότι στο Αρτεμίσιο.Κατά τα φαινόμενα,αντικειμενικός σκοπός των Περσών ήταν μια επίθεση εναντίον των Ελληνικών πλοίων που είχαν συρθεί στις αμμουδιές του κόλπου της Σαλαμίνας.Μετά την καταστροφή του Ελληνικού στόλου,ο στρατός των Πελοποννησίων στον Ισθμό δεν θα είχε καμιά ελπίδα.
Ήταν η νύχτα της 28 προς 29 Σεπτ.480 π.Χ. και σ'αυτή την κατάσταση βρήκε ο Σίκκινος την περσική Αυλή και ανακοίνωσε τα μυστικά του.Ο Ξέρξης έπεσε στην παγίδα του Θεμιστοκλή και έστειλε
μέσα στην νύχτα 200 Αιγυπτιακά πλοία,να περιπλεύσουν την Σαλαμίνα και να φράξουν το στενό μεταξύ Σαλαμίνας και Μεγάρων ,ώστε να εμποδίσουν πιθανή υποχώρηση και φυγή των Ελληνικών πλοίων.Επίσης έδωσε διαταγή να αποβιβαστούν στο νησάκι της Ψυττάλειας 4.000 Πέρσες πεζοί με αποστολή από την ώρα που θα άρχιζε η ναυμαχία να σώζουν τους δικούς τους ναυαγούς και να φονεύουν τους εχθρούς.
Όλες αυτές οι κινήσεις των Περσών εκτελέσθηκαν αθόρυβα μέσα στο πυκνό σκοτάδι λόγω της ασέληνης νύχτας χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Έλληνες που λογομαχούσαν και τελικά πίστεψαν πως είχαν καταφέρει να τους αιφνιδιάσουν.
Συγχρόνως ο στρατός των βαρβάρων ξεκίνησε την πορεία του για την Πελοπόννησο την ίδια νύχτα.
ΕΝΑ ΠΕΡΙΕΡΓΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ
Υπάρχει μια ιστορία που λεγόταν από τον Δίκαιο, γιο του Θεοκύδη, έναν Αθηναίο εξόριστο που είχε αρκετή δύναμη ανάμεσα στους Πέρσες. Μετά την εκκένωση της Αθήνας κι ενώ ο στρατός του Ξέρξη ρήμαζε τα περίχωρα, έτυχε να βρίσκεται στο Θριάσιο Πεδίο μαζί με τον Σπαρτιάτη πρώην βασιλιά Δημάρατο. Είδαν ένα σύννεφο σκόνης, όπως αυτό που σηκώνει ένα σώμα τριάντα χιλιάδων πολεμιστών που προελαύνει, να έρχεται από την κατεύθυνση της Ελευσίνας κι αναρωτήθηκαν ποιος στρατός μπορούσε να είναι,όταν, ξαφνικά, άκουσαν φωνές. Ο Δίκαιος νόμισε πως αναγνώρισε τον ύμνο του Ιάκχου αλλά ο Δημάρατος, που δεν ήταν εξοικειωμένος με τη θρησκευτική τελετή της Ελευσίνας, ρώτησε τον σύντροφό του σε ποιους ανήκαν αυτές οι φωνές. Και αυτός είπε: "Δημάρατε, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι ο στρατός του βασιλιά θα υποστεί φοβερή καταστροφή. Δεν έχει απομείνει ούτε ένας άνδρας ζωντανός στην Αττική,άρα η φωνή που ακούγεται πρέπει να ανήκει σε κάποιο θεό που έρχεται από την Ελευσίνα φέρνοντας βοήθεια στην Αθήνα και τους συμμάχους της. Αν κατέβει προς την Πελοπόννησο, ο στρατός κι ο ίδιος ο βασιλιάς θα διατρέξουν θανάσιμο κίνδυνο.Αν κινηθεί προς τη Σαλαμίνα,ο Ξέρξης μπορεί να χάσει τον στόλο του. Κάθε χρόνο οι Αθηναίοι κάνουν μια γιορτή προς τιμήν της Μητέρας και της Κόρης, κι όποιος θέλει από τους ντόπιους ή και τους άλλους Έλληνες μπορεί να μυηθεί στα μυστήρια.Αυτό που ακούς είναι ο ύμνος του Ιάκχου, που ψάλλεται πάντα σ’ αυτή τη γιορτή". "Μην πεις λέξη σε κανένα γι’ αυτό", είπε ο Δημάρατος. "Αν φτάσει στ’ αυτιά του βασιλιά, μπορεί να χάσεις το κεφάλι σου κι ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος στον κόσμο δε θα μπορέσει να σε σώσει. Γι’ αυτό, κράτα το στόμα σου κλειστό και οι θεοί θα φροντίσουν το στρατό του βασιλιά".
Ενώ μιλούσε ο Δημάρατος, το σύννεφο της σκόνης, από το οποίο ακουγόταν η μυστηριώδης φωνή, υψώθηκε ψηλά στον ουρανό και απομακρύνθηκε πετώντας προς τη Σαλαμίνα, όπου ήταν αγκυροβολημένος ο Ελληνικός στόλος. Έτσι κατάλαβαν οι δυο άνδρες ότι η ναυτική δύναμη του Ξέρξη ήταν γραφτό να καταστραφεί.
Αυτή ήταν η ιστορία του Δικαίου, του γιου του Θεοκύδη, που επικαλείται τη μαρτυρία του Δημάρατου και άλλων.
Επίσης οι ιερείς της Ελευσίνας επέμεναν να γίνει σε εκείνο το σημείο η ναυμαχία και έστειλαν απεσταλμένο τον Μνησίφιλο για να γίνει η ναυμαχία απέναντι από το Θριάσιο πεδίο.Υπάρχει περιγραφή στον Πλούταρχο στούς "Παράλληλους Βίους στον <Θεμιστοκλή>" όπου αναφέρεται ότι όταν άρχισε η ναυμαχία εμφανίστηκε μία λάμψη από την Ελευσίνα,ένα μεγάλο φως.Στην συνέχεια ακούστικε "μέγας ήχος" μέχρι την θάλασσα.Παρουσιάστηκε ένα νέφος το οποίο σηκωνόταν βαθμιαία από την γη και έπεφτε στις εχθρικές τριήρεις.Αν ήταν πύραυλος πως θα τον περιέγραφαν τότε οι Αθηναίοι ?
ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
Έλληνες
---------
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο η σύνθεση του Ελληνικού στόλου σε τριήρεις είχε ως εξής:Αθήνα
180,Κόρινθος 40,Αίγινα 30,Χαλκίδα 20(δανεικά από την Αθήνα), Σπάρτη 16,Μέγαρα 20, Σικυώνα 15,Επίδαυρος 10,Αμβρακία 7,Ερέτρια 7,Τροιζήνα 5,Νάξος 4,Ερμιόνη 3,Λευκάδα 3,Κέα 2,Στύρα 2,Κρότων 1,Λήμνος 1,Τήνος 1(που αυτομόλησε).Σύνολο 368.
Υπήρχαν επίσης 14 Πεντηκοντόροι από την Μήλο,την Σίφνο,την Σέριφο,την Κέα και την Κύθνο οι οποίες κατά πάσα πιθανότητα παρήχαν βοηθητικές υπηρεσίες.
Στο σύνολο των πλοίων επέβαιναν περίπου 75.000 άνδρες,από τους οποίους 4.000-5.000 ήταν οπλίτες-επιβάτες,(14 οπλίτες και 4 τοξότες σε κάθε πλοίο) και 70.000 ναυτικοί(οι 63260
κωπηλάτες).Όλοι ελεύθεροι πολίτες και όχι δούλοι.
Στα παραπάνω πλοία πρέπει να προσθέσουμε άλλες 12 Αιγινίτικες τριήρεις που φρουρούσαν το νησί τους και άλλες 60 Κερκυραϊκές τριήρεις που ήταν αγκυροβολημένες στο ακρωτήριο Ταίναρο της Πελοποννήσου,περιμένοντας την έκβαση του πολέμου,για να ισχυριστουν μετά στους Έλληνες συμμάχους πως τα "μελτέμια"τους εμπόδισαν να φθάσουν στην Σαλαμίνα.Οι Κερκυραίοι αποδείχθησαν έτσι φοβεροί υποκριτές και καιροσκόποι και δεν έχει άδικο ο Ηρόδοτος όταν καταγγέλει με έντονο ύφος αυτή τους την στάση.
Πέρσες
--------
Σύμφωνα με τους ιστορικούς Ηρόδοτο και Διόδωρο,ο αρχικός αριθμός των καθ'αυτό πολεμικών πλοίων,των τριήρεων,των Περσών ήταν 1207,στα οποία προστέθηκαν κατά την διάρκεια της εκστρατείας και άλλα 120 των παραλιακών πόλεων της Θράκης και των νήσων Σαμοθράκης,Θάσου ,Λήμνου (βιαίως κατά πάσα πιθανότητα).
Όπως προανέφερα 400 κατεστράφησαν απο τρικυμία στην Σηπιάδα του Πηλίου,200 από την ίδια αιτία στα Κοίλα της Εύβοιας,45 αιχμαλωτίσθηκαν από τον Ελληνικό στόλο στις περιοχές Πηλίου και Αρτεμισίου και δύο αυτομόλησαν στους Έλληνες(Λήμνου και Τήνου).Σύνολο απωλειών 647.
Οι ιστορικοί δεν μας αναφέρουν πόσα κατεστράφησαν κατά τις ναυμαχίες του Αρτεμισίου,εκτιμούνται όμως από σύγχρονους ιστορικούς σε 50-70.Άρα οι Πέρσες είχαν συνολικές απώλειες περίπου 700-720 πλοίων και έμειναν με 630-650 περίπου τριήρεις.
Αυτό διασταυρώνεται και από τον Πέρση ναύαρχο Αχαιμένη,που ανέφερε στον Ξέρξη μετά την ναυμαχία του Αρτεμισίου,πως ο περσικός στόλος υπερείχε του Ελληνικού κατά 300 περίπου πλοία.
Μετά την ναυμαχία του Αρτεμισίου ήλθαν να προστεθούν κάποιες ενισχύσεις,που όμως δεν προσδιορίζονται.
Ο Ηρόδοτος υποθέτει ότι οι ενισχύσεις αυτές,τις οποίες συγκροτούσαν Έλληνες των περιοχών που καταλήφθηκαν κατά τον πλούν του Περσικού στόλου προς Φάληρο,όπως Αυλίδα,Κάρυστος,καθώς
και από τα καταληφθέντα νησιά Άνδρο,Τήνο,Σκόπελο,Σκιάθο,Πάρο,κλπ.Αυτές οι περιοχές όμως δεν διέθεταν μεγάλες ναυτικές δυνάμεις και έτσι καταλήγουμε σε έναν λογικό αριθμό 70 περίπου σκαφων.Οι ενισχύσεις αυτές ανέβασαν τον αριθμό του Περσικού στόλου στα 700-720 πλοία,τα οποία αφίχθησαν στον Φαληρικό όρμο.
Η εκτίμηση αυτή για τον αριθμό των περσικών πλοίων επιβεβαιώνεται έμμεσα και από τις συζητήσεις που έγιναν στο πολεμικό συμβούλιο των Περσών στο Φάληρο,ότι δηλαδή διέθεταν πλοία κατά τι λιγότερα από το διπλάσιο των Ελληνικών.
Στα περσικά πλοία επέβαιναν 150.000-155.000 περίπου άνδρες.Ο αυξημένος αριθμός προέκυψε από διαταγή της περσικής διοίκησης να επιβιβασθούν στα σκάφη περισσότεροι οπλίτες,περίπου 30-40.Το μέτρο αυτό υιοθετήθηκε μάλλον για ν'αντιμετωπισθούν ευκολότερα οι Έλληνες οπλίτες-επιβάτες,αν και,κατά μία άλλη εκδοχή,ήταν ένα μέτρο πρόνοιας έναντι των ετεροκλήτων πληρωμάτων του περσικού στόλου,που δεν ενέπνεαν πλήρη εμπιστοσύνη.
ΤΡΙΗΡΗΣ
Πριν συνεχίσουμε ας δούμε λίγο τα χαρακτηριστικά του κατ'εξοχήν πλοίου των αντιπάλων,την "Τριήρη".
Η Tριήρης ήταν ταχύτατο αρχαίο κωπήλατο πολεμικό πλοίο, του οποίου ο τύπος εξελίχθηκε στον αρχαίο ελλαδικό χώρο (αρχικά στην Κόρινθο, σύμφωνα με την παράδοση) από τη διήρη, η οποία ήδη κυριαρχούσε στις ελληνικές αποικίες της Μ. Ασίας, στην Κύπρο και τη Φοινίκη.Ως πρώτος
ναυπηγός που ναυπήγησε τριήρεις αναφέρεται από το Θουκυδίδη ο περίφημος Κορίνθιος ναυπηγός Αμεινοκλής ο οποίος το έτος 704 π.Χ. ναυπήγησε για λογαριασμό των Σαμίων τέσσερις τριήρεις.Κατασκευαζόταν από έλατο ή πεύκο,ενώ η καρίνα από βελανιδιά.
Ηταν πλοίο μακρόστενο, ταχύ, χαμηλό, με ρηχή καρίνα και γενικά σχετικά ελαφριά και απλή συνολική κατασκευή.Το μήκος της κυμαινόταν από 33 έως 43 μέτρα, το πλάτος της 3,5-4,4 μέτρα, το ύψος της 2,1-2,5 μέτρα πάνω από την ίσαλο γραμμή.Η μέγιστη ταχύτητα της έφτανε περίπου τους 8 κόμβους μόνο με τα κουπιά και τους 10 με χρήση και του ιστίου με ούριο άνεμο.Το εκτόπισμα της τριήρους ήταν 80 - 100 τόνοι.Η δύναμή της βασιζόταν στους περίπου 170 κωπηλάτες (ερέτες), που ήταν τοποθετημένοι σε τρία επίπεδα (δύο εσωτερικά και το εξωτερικό).
Ως πηδάλιο χρησιμοποιούνταν μεγαλύτερα διπλά κουπιά στην πρύμνη. Είχε βύθισμα μόνο 0,9-1 μέτρα, οπότε διέθετε και τη δυνατότητα πλεύσης σε αβαθή νερά.Στην αρχή οι Τριήρεις ναυπηγούνταν ως "κοίλα πλοία", δηλαδή ανοικτά από πάνω με ένα κεντρικό(σανίδα)ή δύο ακραία καταστρώματα, ένα στη πλώρη όπου στέκονταν οι πολεμιστές, οι "επιβάτες" όπως λέγονταν στην αρχαιότητα, και ένα στη πρύμνη όπου και η θέση του Τριηράρχη. Αργότερα επικράτησε ο τύπος της "κατάφρακτης" τριήρους, δηλαδή με ενιαίο κατάστρωμα σε όλο το μήκος της.
Η τριήρης μπορούσε να κινηθεί με τα ιστία της, την κωπηλασία ή και με συνδυασμό των παραπάνω, όταν υπήρχε λόγος.Ως πολεμικό πλοίο ήταν κατασκευασμένη να έχει ως κύριο μέσον πρόωσης τα κουπιά και βοηθητικά τα ιστία (πανιά) που κατά κανόνα ήταν τετράγωνα ή περισσότερο τραπεζοειδή εκ των οποίων το κυριότερο φέρονταν επί κεραίας στον μεγάλο ιστό (κατάρτι) που ήταν στο μέσον του σκάφους, ενώ το μικρότερο φέρονταν σε κεκλιμένο ιστό εμπρός του κυρίου που ονομαζόταν "ακάτιος". Τα πανιά αυτά χρησιμοποιούνταν μόνο και εφόσον έπνεαν "ούριοι άνεμοι" δηλαδή από τη πρύμνη ή από τη πρύμνη του σκάφους.Υπήρχαν ακόμη δύο ειδών ιστία τα μεγάλα που χρησιμοποιούνταν για μεγάλες πλεύσεις και τα μικρά που χρησιμοποιούνταν όταν ο άνεμος ήταν ισχυρός και ως βοηθητικά στις ναυμαχίες, κατά τις οποίες τα μεγάλα ήταν πάντα διπλωμένα ή είχαν αφαιρεθεί από πριν.
Επειδή ήταν σχεδιασμένη για πολεμική δράση,διέθετε από κατασκευής της ιδιαίτερο οπλισμό: το έμβολο: Μια ξύλινη, επιμεταλλωμένη ή ολομεταλλική προεξοχή μήκους ως 2 μέτρων. Αποτελούσε φυσική προέκταση της τρόπιδας. Το βάρος του εκτιμάται ότι έφτανε περίπου τα 200 κιλά. Μερικές φορές πρόσθεταν και ένα δεύτερο μικρότερο έμβολο πάνω από το κύριο. Το βασικό έμβολο ποίκιλλε σε σχήμα κι άλλοτε έφερε δυο - τρεις οδοντώσεις και άλλοτε είχε μορφή ζώου ή θαλάσσιου τέρατος.
Όλες οι υπάρχουσες αρχαίες πηγές (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Δημοσθένης, κ.τ.λ.) συμφωνούν ως προς τον κανονικό αριθμό του πληρώματος της τριήρους: 200 άνδρες, οι οποίοι και κατανέμονταν ως ακολούθως:
Αξιωματικοί 7:
Τριήραρχος: Ο γενικός διοικητής της τριήρους, του πληρώματος και της υποστήριξης του πλοίου. Στην περίπτωση της Αθήνας ανήκε στην τάξη των "πεντακοσιομεδίμνων" ο οποίος και αναλάμβανε μαζί με την εξέχουσα αυτή θέση και την υποχρέωση της καταβολής του κόστους κατασκευής της τριήρους και όλων των εξόδων μισθοδοσίας του πληρώματος και της πάσης φύσεως συντήρηση, τροφοδοσίας και εξοπλισμού του σκάφους.
Κυβερνήτης: Ήταν ο υπεύθυνος για τον ασφαλή πλού. Χειρίζονταν το πηδάλιο.
Κελευστής: Ήταν ο υπεύθυνος για την εκπαίδευση των κωπηλατών. Διεύθυνε τους κωπηλάτες.
Πρωράτης: Συνήθως στέκονταν στην πλώρη, παρατηρώντας και αναφέροντας στους δυο παραπάνω ότι σημαντικό έβλεπε, (καθήκοντα οπτήρα).
Πεντηκόνταρχος: Το όνομα είναι απομεινάρι από την εποχή των πεντηκοντόρων, αλλά στις τριήρεις είχε καθήκοντα γραμματέα, ταμία και φροντιστή, ήταν υπεύθυνος για τα πάσης μορφής εφόδια.
Ναυπηγός: Ήταν ο υπεύθυνος των τεχνικών θεμάτων του σκάφους που περιλάμβαναν επισκευές και επιδιορθώσεις όταν απαιτούνταν.
Τριηραυλίτης: Χρησιμοποιούσε αυλό και ήταν υπεύθυνος του ρυθμού της κωπηλασίας.
Nαύτες γενικών καθηκόντων: 9 - 10.
Ερέτες (κωπηλάτες): 170.
Επιβάτες (πεζοναύτες): 14 (10 οπλίτες-ακοντιστές + 4 τοξότες).
Γενικά οι ναύτες στις Ελληνικές τριήρεις ήταν πολίτες και όχι δούλοι ή κατάδικοι. Αν χρειάζονταν η απασχόληση δούλων, τότε αυτοί απελευθερώνονταν πρώτα. Επίσης δεν ήταν δεμένοι στις θέσεις τους και αντίθετα συνήθως ήταν οπλισμένοι, ιδίως οι θρανίτες και έπαιρναν μέρος στη μάχη καταστρώματος σε περίπτωση ρεσάλτο.
Κατά τους κλασικούς χρόνους μισθοδοτούνταν αντί τριών οβολών ημερησίως και αργότερα αντί μιας δραχμής λαμβάνοντας και τροφοδοτική μερίδα σε είδος
ΠΑΡΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
Πέρσες
---------
Λίγο πριν τα χαράματα της 29ης Σεπτεμβρίου ο περσικός στόλος αποτελούμενος από 500-550 περίπου πλοία(απουσίαζαν τα 200 Αιγυπτιακά όπως προανέφερα) ήταν ήδη αναπτυγμένοςκαι κινείτο με απόλυτη τάξη και πειθαρχία,αλλά τα πληρώματα του ήταν κουρασμένα και άϋπνα λογω των ολονύχτιων κινήσεων.Ο ήλιος άρχισε να ρίχνει τις πρώτες ακτίνες του,όταν οι φοινικικές τριήρεις της Σιδώνας και της Τύρου είχαν φθάσει στην είσοδο του κόλπου της Ελευσίνας,ενώ οι Καρικές
βρισκόντουσαν ανατολικά κοντά στην Κυνοσούρα,συνωθούμενες η μία δίπλα στην άλλη.Από τις θέσεις αυτές μπορούσαν πλέον να δουν ένα μέρος των Ελληνικών τριήρεων που ήταν τραβηγμένες πάνω στις αμμουδιές της Σαλαμίνας.
Η τελική διάταξη του Περσικού στόλου ,είχε ως εξής:
-Στην δεξιά πτέρυγα τάχθηκε η ισχυρή και πλέον εμπειροπόλεμη μοίρα των Φοινίκων με 150-200 πλοία περίπου.
-Στο κέντρο τάχθηκαν οι μοίρεςτης Κιλικίας,της Λυκίας,της Παμφυλίας και των Ελλήνων της Κύπρου (συνολικά 200 πλοία).
-Στην αριστερή πτέρυγα(προς το Φάληρο) τάχθηκαν τα πλοία των Ελλήνων της Ιωνίας,της Θράκης,του Πόντου και της Καρίας,συνολικά 150 πλοία υπό την διοίκηση του ναυάρχου Αριαβίγνη
γιου του Δαρείου και αδελφού του Ξέρξη.Μερικοί από τους Ίωνες θυμήθηκαν την έκκληση του Θεμιστοκλή στο Αρτεμίσιο και έμειναν πίσω στη διάρκεια της σύγκρουσης, αλλά οι περισσότεροι την αγνόησαν.
Ο τεράστιος αυτός περσικός στόλος με 120.000 περίπου άνδρες,απλώθηκε σε μήκος 5-6 χλμ,έχοντας στα νώτα του την ακτή του όρους Αιγάλεω(σημερινό Πέραμα,Κερατσίνι).
Ήταν φανερό πως οι εμπειροπόλεμοι και πολυπληθείς Φοίνικες,είχαν σαν αποστολή την υπεφαλάγγιση του Ελληνικού στόλου και την παρεμπόδιση διαφυγής του προς την Μεγαρίδα.Έτσι σε συνδυασμό με την Αιγυπτιακή μοίρα των 200 πλοίων που είχε αποσταλεί για την επιτήρηση του βόρειου στενού έναντι των Μεγάρων,ο Ελληνικός στόλος ήταν απόλυτα κυκλωμένος από τα πλοία του Ξέρξη,που περίμενε να "πιάσει στον ύπνο"τους υποχωρούντες Έλληνες,σύμφωνα με τις πληροφορίες του Θεμιστοκλή.
Τα μειονεκτήματα του περσικού στόλου ήταν πολλά :
-Τα πλοία είχαν ως κυβερνήτες Πέρσες ευγενείς που δεν είχαν ναυτική πολεμική πείρα.
-Η ύπαρξη 30-40 οπλιτών(επιβάτες) που επιβίβασαν οι Πέρσες στα πλοία υποδηλώνει μιά έντονη καχυποψία σχετικά με την νομιμοφροσύνη των Ιώνων,που μαζί με τους Φοίνικες ήταν οι πλέον αξιόμαχοι.
-Αυτή η υπεφόρτωση των Περσικών πλοίων δεν είχε την θετική εξέλιξη,(της υπεροπλίας στις συγκρούσεις των επιβατών μεταξύ πλοίων),που προσδοκούσαν οι Πέρσες αρχηγοί,γιατί τα πλοία τους με το επιπλέον βάρος έγιναν ακόμα πιό δύσκολα στον χειρισμό τους και συνεπώς μειώθηκε η ευελιξία τους.
Το μειονέκτημα αυτό επιδεινώθηκε με την αναπάντεχη για τους Πέρσες "φουσκοθαλασσιά",που ύπάρχει μέχρι και σήμερα τις πρωϊνές ώρες στο στενό,κάτι που αγνοούσαν τελείως οι Πέρσες,ήταν πρωτόγνωρο φαινόμενο γι'αυτούς και δεν ήταν εκπαιδευμένοι στην πλοήγηση των πλοίων σε τέτοιο φαινόμενο.
-Ολα ανεξαρτήτως τα πολεμικά πλοία του περσικού στόλου διέθεταν πλήρες κατάστρωμα (δηλαδή κάλυπτε όλο το μήκος και πλάτος του πλοίου) και είχαν υπερυψωμένες τις πλώρες και πρύμνες
τους,σε αντίθεση με τα Ελληνικά,που δεν διέθεταν κατάστρωμα,πλην μιας στενής σανίδας κατά μήλος του πλοίου και έτσι ήταν πιό χαμηλά.Έτσι τα περσικά ήταν μεν πιό αξιόπλοα σε ανοιχτές θάλασσες,αλλά ταυτόχρονα και πιό ευαίσθητα στους πλευρικούς ανέμους λογω του ύψους τους,σε αντίθεση με τα Ελληνικά.
Ο Ξέρξης βρισκόταν κιόλας καθισμένος σε ψηλό σημείο για να παρατηρεί τον στόλο και την παράταξη.Είχε στήσει έναν χρυσό θρόνο στις πλαγιές του όρους Αιγάλεω,πιθανότατα στον λόφο όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου (υψ.54μ),στον μυχό του εκεί κόλπου,όπου υπάρχει αρκετός χώρος μεταξύ της παραλίας και του λόφου για να παραταχθεί ισχυρό τμήμα του στρατού του.
Έλληνες
----------
Οι Έλληνες,με το πρώτο φως του ήλιου,όταν αντελήφθησαν την περσική παρουσία στην είσοδο των στενών,τέθηκαν σε συναγερμό.Συγχρόνως έγινε ένας σεισμός, αισθητός τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα.
Αφού πήραν το πρωϊνό τους συγκεντρώθηκαν κατά πόλεις και έλαβαν διαταγές των διοικητών τους.Οι στρατηγοί εκφώνησαν πατριωτικούς λόγους στους οποίους τόνισαν την σημασία της επερχομένης σύγκρουσης και τις προσδοκίες των πολιτειών από τους μαχητές τους.
Ο λόγος του Θεμιστοκλή προς την Αθηναϊκή μοίρα που ήταν η πολυπληθέστερη (180 τριήρειες με 36000 άνδρες),παρότι δεν διασώθηκε ολόκληρος,θεωρήθηκε από τους σύγχρονους του ως πλέον
φλογερός και ουσιαστικος.Στηριζόταν σε μια σύγκριση ανάμεσα στα καλύτερα και χειρότερα πράγματα στη ζωή και την τύχη του ανθρώπου και στην προτροπή να διαλέξουν τα καλύτερα.
Αμέσως μετά τους λόγους τα Ελληνικά πληρώματα (75.000 περίπου άνδρες)κατέλαβαν τις θέσεις τους μέσα σε κλίμα πατριωτικής έξαρξης και γενικού ενθουσιασμού.Σε αυτό συνετέλεσε προφανώς και η παρουσία δίπλα στα αγκυροβολημένα πολεμικά πλοία μεγάλου αριθμού αμάχων ,οι οποίοι με τον τρόπο τους (είτε με λόγια είτε μόνο με τη βουβή παρουσία τους κοντά στις ακτές και τη διάχυτη αγωνία ζωγραφισμένη στα πρόσωπα παιδιών,γυναικών και ηλικιωμένων)υποδείκνυαν στους πολεμιστές τον δρόμο του καθήκοντος.
Ιδιαίτερα για τους Αθηναίους,που γνώριζαν ότι οι περισσότεροι άμαχοι ήταν πρόσφυγες από την Αττική,όπως πολύ εύστοχα σημείωσε μεταγενέστερος συγγραφέας(Γ.Ψαρουλάκης) "γι'αυτούς ήταν ο υπέρ πάντων αγών.Αν ηττώντο δεν θα είχαν πια δική τους πατρίδα.Δεν μπορούσαν να υπολογίζουν στην ευσπλαχνία του Ξέρξη και γνώριζαν ότι η ήττα σήμαινε τον αφανισμό της Αθήνας ως ανεξάρτητης πόλης και πιθανότατα και των ιδίων.Οι φλόγες από το κάψιμο της πόλης της Παλλάδας δεν ήταν τίποτε μπροστά σ'αυτές που βάραινε τις καρδιές των Αθηναίων ναυμάχων ".
Τη στιγμή που οι άνδρες επιβιβάζονταν στα πλοία, έφτασε η τριήρης που είχε πάει στην Αίγινα για να φέρει τους Αιακίδες.
Η Ελληνική διάταξη με τα πλοία αναπτυγμένα στη θάλασσα από βορρά προς νότο είχε ως εξής:
-Στην αριστερή πτέρυγα τάχθηκε η ισχυρή Αθηναϊκή μοίρα των 180 τριήρεων υπό την διοίκηση του Θεμιστοκλή,έχοντας αριστερά της σαν στήριγμα την νησίδα Κέρεια ,ώστε να αποτραπεί κυκλωτική κίνηση των απέναντι της Φοινίκων.Η νησίδα Κέρεια είναι η σημερινή νησίδα Αγ.Γεώργιος η οποία έχει ενωθεί με την Σαλαμίνα και εκεί βρίσκεται ο πολεμικός μας ναύσταθμος.
-Στο κέντρο τάχθηκαν οι τριήρεις όλων των μικρών πόλεων (Χαλκίδας,Ερέτριας,Σικυώνας,κλπ).
-Στην δεξιά τιμητική πτέρυγα,απέναντι από τους Ίωνες του Ξέρξη,παρατάχθηκαν με την σειρά οι Μεγαρείς με 20 τριήρεις,οι Λακεδαιμόνιοι με 16,με επικεφαλής τον Ευρυβιάδη και δίπλα τους οι 30 αξιόμαχες Αιγινήτικες τριήρεις.Οι Μεγαρείς και οι Αιγινήτες παρατάχθηκαν στη δεξιά πτέρυγα γιατί ,σύμφωνα με τον Διόδωρο (ΙΑ,18),θεωρούντο ως οι ποί ικανοί μετά τους Αθηναίους και επιπλέον κυριαρχούσε η άποψη πως θα επεδείκνυαν την μεγαλύτερη μαχητικότητα,επειδή σε περίπτωση αποτυχίας δεν θα είχαν την δυνατότητα να καταφύγουν στην πατρίδα τους.
Η ισχυρότερη,στην Ελληνική διάταξη,ήταν η αριστερή πτέρυγα με τους Αθηναίους,η οποία σήκωσε και το κύριο βάρος της ναυμαχίας.
Η ακριβής διάταξη των Ελλήνων δεν είναι ακριβώς γνωστή και οι υπάρχουσες πληροφορίες αφήνουν πολλά κενά,με σημαντικότερο πού τάχθηκε η δεύτερη σε μέγεθος μοίρα των Κορινθίων με 40 πλοία.Το πιθανότερον είναι να είχε σταλεί για να εμποδίσει πιθανή παραβίαση του βορείου στενού από την Αιγυπτιακή μοίρα των 200 πλοίων.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει:"Σχετικά με την Κορινθιακή μοίρα,οι Αθηναίοι λένε ότι, στην αρχή της ναυμαχίας,ο Κορίνθιος διοικητής Αδείμαντος σήκωσε πανιά κι έφυγε πανικόβλητος. Βλέποντας οι Κορίνθιοι τον ναύαρχό τους να απομακρύνεται, τον ακολούθησαν. Ενώ όμως βρίσκονταν στο ύψος της ακτής της Σαλαμίνας όπου είναι χτισμένος ο ναός της Σκιράδας Αθήνας, συνάντησαν ένα παράξενο πλοίο που το έστειλε ο θεός. Αυτό πλησίασε τους Κορινθίους χωρίς να φανεί ότι το έστειλε κάποιος. Οι Κορίνθιοι, όταν τους έφτασε, δεν είχαν ιδέα τι έκανε ο υπόλοιπος στόλος. Απ’ αυτό που συνέβη αμέσως όμως μετά, οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για θεϊκή επέμβαση.Όταν το πλοίο τους πλησίασε αρκετά, άνδρες που βρίσκονταν στο κατάστρωμα φώναξαν: "Αδείμαντε, ενώ εσύ φέρεσαι ως προδότης λιποτακτώντας μαζί με τα πλοία σου, οι προσευχές της Ελλάδας εισακούστηκαν και νικά τους εχθρούς της. Ο Αδείμαντος δεν τους πίστεψε και τότε αυτοί του πρότειναν να τους πάρει ομήρους και να τους εκτελέσει όλους, αν οι Έλληνες δεν κέρδιζαν πράγματι στη ναυμαχία. Έτσι αυτός και τα υπόλοιπα πλοία του γύρισαν στον Ελληνικό στόλο αφού είχε τελειώσει η αναμέτρηση. Αυτή, όπως είπα ήδη, είναι μια ιστορία που λένε οι Αθηναίοι, ενώ οι Κορίνθιοι τη διαψεύδουν.Αντίθετα, υποστηρίζουν ότι τα πλοία τους έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη ναυμαχία, πράγμα που παραδέχονται κι όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες".
Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ
Ήταν λίγο μετά την ανατολή της 29ης Σεπτεμβρίου 480 π.Χ.που άρχιζε εμπρός στην μικρή Σαλαμίνα μιά μάχη που θα έκρινε όχι μόνο την τύχη της Ελλάδας,αλλά και του Ευρωπαϊκού πολιτισμού γενικότερα.Κανείς ποτέ δεν πρέπει να ξεχάσει πως οι βάρβαροι εδώ σταμάτησαν,εμπρός στου Αίαντα του τρανού το ιστορικό νησί !!!
Οι Έλληνες,62000 άνδρες επιβαίνοντες σε 328 τριήρεις(οι 40 Κορινθιακές είχαν άλλη αποστολή όπως προανέφερα),άρχισαν γενική επίθεση.Αμέσως ξεκίνησε και ο περσικός στόλος.Μέσα στη στενή λεκάνη της Σαλαμίνας 900 περίπου πολεμικά πλοία και 182.000 άνδρες ήταν έτοιμοι να εμπλακούν στην μάχη στην οποία ταυτόχρονα διακυβεύοταν η ελευθερία της Ελλάδας και το γόητρο της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας του γνωστού κόσμου.
Οι πολεμιστές των αγημάτων στέκονταν όρθιοι στις πρώρες των πλοίων ,με τις λόγχες των δοράτων τους να αστράφτουν στον ήλιο,έτοιμες να σκορπίσουν τον θάνατο.Και οι τριήραρχοι ανυπομονούσαν να μπήξουν το χάλκινο έμβολο του σκάφους στα πλευρά κάποιου εχθρικού πλοίου.Παντού αντηχούσαν τα παραγγέλματα των κελευστών,ενώ το νερό άφριζε από την ρυθμική κίνηση 150.000 κουπιών που σκίζανε την θάλασσα.
Τότε ακούστηκε από το μέρος του Ελληνικού στόλου ένας ήχος,σαν βοή τραγουδιού,αντιλαλώντας
στα βράχια των γύρω ακτών και προκαλώντας απορία και δέος στους βαρβάρους."Της σάλπιγγος ο αχός φλόγιζε",δίνοντας ρυθμό στα κουπιά και στόματα Ελληνικά,που τραγουδούσαν σεμνό πολεμικό παιάνα :
"Ω παίδες Ελλήνων,ίτε,ελευθερούτε πατρίδ'
ελευθερούτε δε παίδας,γυναίκας,θεών τε
πατρώων έδη,θήκας τε προγόνων.Νυν υπέρ
πάντων αγών"
Όμως και οι βάρβαροι άρχισαν να κραυγάζουν δικές τους πολεμικές κραυγές και να κτυπούν με τα ξίφη τις ασπίδες τους και τις κουπαστές των πλοίων τους:"Τρομεροί να τους δεις στη μάχη φοβέρα γιομάτοι από τ'άγριο της καρδιάς των τ'αδάμαστο θάρρος.Μια τρομερή βοή απλώθηκε με τις ανθρώπινες κραυγές να συναγωνίζονται τη σάλπιγγα του μισητού χαλκού"(Αισχύλου,Πέρσαι,27-28).
Ξαφνικά,και ενώ οι δύο στόλοι έδειχναν πως σε λίγο θα συγκρούονταν,ήχησαν οι σάλπιγγες των Ελληνικών πλοίων και οι κωπηλάτες σήκωσαν τα κουπιά και "ανέκρουσαν πρύμνα"(κινήθηκαν προς τα πίσω).Μπροστά στα μάτια των έκπληκτων Περσών,που πίστεψαν ότι ο αντίπαλος υποχωρούσε,βάλθηκαν οι Ελληνικές τριήρεις να συμπτύσσονται προς τις ακτές της Σαλαμίνας με τις πρύμνες προς αυτές.Οι Πέρσες ναύαρχοι όμως δεν αντελήφθηκαν την παγίδα.Οι αρχηγοί του Ελληνικού στόλου γνώριζαν πως,αν συνέχιζαν προς τα εμπρός,θα συναντούσαν τους Πέρσες στο μέσο του στενού,όπου είχε το μεγαλύτερο πλάτος,γεγονός που θα έδινε το πλεονέκτημα στον εχθρικό στόλο να αναπτυχθεί με άνεση και να επιχειρήσει ενδεχομένως κυκλωτική κίνηση "υπερφαλαγγίζοντας"τις πτέρυγες του Ελληνικού στόλου.Γι'αυτό τον λόγο κωπηλατούσαν προς τα πίσω,διατηρώντας έτσι τις πρώρες με τα τρομερά έμβολα προς τον εχθρό.
Η σύμπτυξη πραγματοποιήθηκε με απόλυτη τάξη σε όλη την γραμμή των τριών χιλιομέτρων,με τα πλοία να έχουν διατηρήσει τις αρχικές τους θέσεις.Ο ελιγμός αυτός απαιτούσε μεγάλη επιδεξιότητα,καθώς 328 κωπήλατα πολεμικά πλοία έπρεπε μόλις δόθηκαν τα παραγγέλματα να κάνουν "κράττει" και να κινηθούν "ανάποδα",καθένα όμως διατηρώντας ξεχωριστά την επαφή του με τα άλλα πλοία της γραμμής ώστε να μην χαθεί η συνοχή του στόλου.
Οταν ο Ελληνικος στολος υποχωρώντας έφθασε στη θαλάσσια νοητή γραμμή της νησίδος Κέρειας (Αγ.Γεωργίος) και Κυνοσούρας,έχοντες πλέον στις πτέρυγες του τα δύο αυτά φυσικά στηρίγματα,ακινητοποιήθηκε.
Εκείνη την στιγμή,σύμφωνα με τον Ηρόδοτο,εμφανίστηκε το φάντασμα μιας γυναίκας η οποία με βροντερή φωνή που ακούσθηκε σε όλο τον στόλο,φώναξε περιφρονητικά: "Ω δαιμόνιοι,μέχρι κόσου έτι πρύμνην ανακρούεσθε ?",δηλαδή "Ανόητοι, πόσο ακόμα σκοπεύετε να υποχωρήσετε ?" (Ηροδ.Η,84).
Αυτό έγινε αιτία για γενική αντεπίθεση.Οι Ελληνικές γοργοτάξιδες τριήρεις "σαν αληθινή χάσκουσα σιαγώνα" έσκισαν τα νερά με ορμή και κινήθηκαν προς τους Πέρσες.Οι κωπηλάτες βάλθηκαν με όλη τους την ψυχή να αναπτύξουν την μεγίστη ταχύτητα εμβολισμού,με τους τριήραρχους να δίνουν διαταγές και τα αγήματα έτομα για ρεσάλτο !!!
Πρώτο έφθασε στις εχθρικές γραμμές ένα Αθηναϊκό πλοίο με κυβερνήτη τον Αμεινία από την Παλλήνη και κτυπώντας με το χάλκινο έμβολο του συνέτριψε μέσα σε βρόντο τα πλευρά και τις κουπαστές μιας φοινικικής τριήρης.Το Ελληνικό πλοίο είχε πλήξει τα ίσαλα του εχθρικού και είχε εισχωρήσει δίνοντας του μεγάλη κλίση.Τα δύο πολεμικά,αν και τραβούσαν οι κωπηλάτες ανάποδα,έμειναν έτσι,αξεχώριστα.Αμέσως μια άγρια μάχη ξέσπασε στα δύο καταστρώματα και όποιοι από τους γενναίους κονταρομάχους δεν νικούσαν,γκρεμίζονταν λογχισμένοι στα αφρισμένα κύματα.Δεν άργησαν να φθάσουν πολλά Ελληνικά πλοία για να βοηθήσουν τον Αμεινία,ο οποίος τελικά απαγκιστρώθηκε από το μισοβυθισμένο περσικό πλοίο.Σε μιά άλλη περίπτωση η τριήρης του Αθηναίου Λυκομήδη,με εξαιρετική μαεστρία ,έκοψε σύριζα την πολυτελή διακόσμιση που έφερε στην πλώρη ένα εχθρικό σκάφος και το αιχμαλώτισε.
Σ'αυτή,την πρώτη φάση της σύγκρουσης τα Ελληνικά πλοία εφάρμοζαν την τακτική του διέκπλου,στην οποία οι Φοίνικες δυσκολευόταν να αντιδράσουν με επιτυχία γιατί τα πολλά και υπερφορτωμένα σκάφη τους στον στενό χώρο δεν μπορούσαν να σταθεροποιηθούν,ώστε να σχηματίσουν συμπαγές μέτωπο,αλλά ούτε να ελιχθούν,προκειμένου να αποφύγουν τα πλήγματα των επιδέξιων Αθηναίων κυβερνητών.Έτσι,μέσα στον στενό χώρο έκαναν τις επιθέσεις τους τμηματικά και έπεφταν συγχισμένοι ο ένας πάνω στον άλλο.
Η ναυμαχία γενικεύθηκε σε όλη την γραμμή του μετώπου.Σφοδρή ήταν η σύγκρουση και τα πλοία τρυπούσαν και τρυπιόταν με τα έμβολα.Το στρατήγημα του Θεμιστοκλή είχε επιτύχει,καθώς τα Ελληνικά πλοία,εξισωμένα αριθμητικά με τα περσικά,αντιμετώπιζαν πλέον ίσο περίπου αριθμό εχθρικών πλοίων.Ήταν τόσα τα στριμωγμένα περσικά πλοία,ώστε ήταν αδύνατο να βοηθήσει το ένα το άλλο.Οι χάλκινες πρώρες τους συγκρούονταν και έσπαζαν τα κουπιά τους,ενώ οι Έλληνες με περισσή τέχνη κτυπούσαν και με ταχύτητα κωπηλατούσαν "ανάποδα" και απαγκιστρώνονταν για να ορμήσουν και πάλι.
Έτσι οι Φοίνικες,που ήταν απέναντι από τους Αθηναίους,όσο και οι Ίωνες,οι οποίοι μάχοντο στο αριστερό περσικό κέρας έναντι των Λακεδαιμονίων και σύμφωνα με τον Ηρόδοτο,οι περισσότεροι δεν εισάκουσαν την προτροπή του Θεμιστοκλή να προσποιηθούν τους δειλούς,πολεμούσαν με εξαιρετική γενναιότητα και αιχμαλώτισαν αρκετά Έλληνικά πλοία.Μια τριήρης μάλιστα από την Σαμοθράκη εμβόλισε και βύθισε ένα Αθηναϊκό πλοίο.Και παρότι,αμέσως μετά επλήγει και η ίδια από μια Αιγινήτικη τριήρη,οι Σαμοθράκες,έμπειροι ακοντιστές καθώς ήταν,εξόντωσαν τους επιβαίνοντες Αιγινήτες και εν συνεχεία την κατέλαβαν.Το επεισόδιο αυτό έσωσε,όπως θα δούμε παρακάτω,τους Ίωνες από την συκοφαντία των Φοινίκων.
Γύρω στις 9 το πρωί άρχισε να φυσάει ο πολύ γνώριμος στους Έλληνες νότιος
άνεμος ,δημιουργώντας το φαινόμενο της "φουσκοθαλασσιάς".Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος "ο Θεμιστοκλής φαίνεται πως πρόσεξε και αξιοποίησε το χρονικό σημείο της μάχης εξ'ίσου καλά με τον τόπο.Γιατί δεν άφησε τις τριήρεις να κινηθούν ενάντια στα εχθρικά πλοία,παρά μονο όταν ήλθε η συνηθισμένη ώρα που σηκώνεται πάντα ζωηρός άνεμος και κύμα από το πέλαγος στα στενά.Και αυτό γιατί,ενώ δεν έβλαπτε τα Ελληνικά πλοία,που ήταν αβαθή και χαμηλά,έκανε τα βαρβαρικά,τα οποία είχαν ψηλές πρύμνες και πολλαπλούς ορόφους στα καταστρώματα,να παραπαίουν,καθώς το κύμα αλλά και ο αέρας τα κτυπούσαν και τα ανάγκαζαν να λοξεύουν και να παρουσιάζουν τα πλευρά τους στους Έλληνες"(Πλουτ.Θεμιστ.14).Αυτό είχε σαν συνέπεια να εκθέτουν τα πλευτά τους στους επιτιθέμενους Έλληνες,οι οποίοι δεν έχαναν ευκαιρία και κάρφωναν τα έμβολα τους πάνω τους.
Το φαινόμενο της φουσκοθαλασσιάς,το οποίο υπάρχει μέχρι και σήμερα στα στενά,εμφανίζεται περίπου στις 9 το πρωί.Οι Πέρσες εκτός ότι το αγνοούσαν τελείως ,ήταν και κάτι πρωτόγνωρο γιάυτούς και έτσι τα περσικά πληρώματα δεν ήταν εκπαιδευμένα για τέτοια περίπτωση σε αντίθεση με τα Ελληνικά που είχαν εκπαιδευθεί σ'αυτό το φαινόμενο.Βέβαια ο Θεμιστοκλής το γνώριζε αυτό και ήταν ένας ακόμη λόγος να θέλει η ναυμαχία να γίνει εκεί!!! Όπως είπαμε ο Ευρυβιάδης ήταν ο Αρχινάυαρχος του Ελληνικού στόλου,τύποις όμως,καθόσον ο Θεμιστοκλής ήταν ο πραγματικός,του οποίου η γνώμη ήταν σεβαστή απ'όλους σχεδόν τους Έλληνες !!
Η ναυμαχία εκείνες τις στιγμές είχε γενικευθεί και ο αγώνας διεξαγόταν σκληρός σε ολόκληρο το στενό.Ο Διόδωρος και πάλι,θέλοντας να τονίσει την καταλυτική σημασία του ανέμου σημειώνει :"Καθώς οι κωπηλάτες δεν μπορούσαν να κάνουν την δουλειά τους,πολλές από τις τριήρεις των Περσών γύρισαν στο πλάϊ και εμβολίζονταν απανωτά".Έτσι οι Έλληνες σ'αυτή την φάση είχαν αποκτήσει επιχειρησιακό πλεονέκτημα !!!Υπό αυτές τις συνθήκες διεξαγωγής του αγώνα,οι Έλληνες υπερίσχυαν και τόσο ενθουσιάζονταν περισσότερο και κτυπούσαν πιο σκληρά τους εχθρούς οι οποίοι φαίνονταν να τα έχουν χαμένα σε τέτοιο βαθμό,ώστε μερικά πλοία τους,στην προσπάθεια τους να ελιχθούν ,συγκρούονταν μεταξύ τους.
Μέχρι το μεσημέρι ήταν δύσκολο να προβλέψει κάποιος την έκβαση της ναυμαχίας. Στο δεξιό Ελληνικό κέρας ,προς τον Πειραιά,οι Λακεδομόνιοι και οι Αιγινήτες αντιμετώπιζαν με πολύ δυσκολία τους Ίωνες και είχαν μεγάλες απώλειες.Αμύνονταν με όλες τις δυνάμεις τους και κατάφεραν να αντιμετωπίσουν την πίεση των αντιπάλων τους.
Η ίδια εικόνα επικρατούσε και στο κέντρο. Ο Ηρόδοτος αναφέρει :" Θα μπορούσα να δώσω τα ονόματα των τριηράρχων (Ιώνων) του εχθρικού στόλου που κατέλαβαν Ελληνικά πλοία, αλλά θα αρκεστώ στον Θεομήστορα, γιο του Ανδροδάμαντα, και τον Φύλακο, γιο του Ιστιαίου, που ήταν κι οι δυο Σάμιοι. Ο λόγος για τον οποίο τους αναφέρω είναι ότι, σε αμοιβή γι’ αυτή τους την υπηρεσία, ο Θεομήστορας διορίστηκε από τους Πέρσες τύραννος της Σάμου, ενώ ο Φύλακος εγγράφηκε στον κατάλογο των ευεργετών του βασιλιά και του παραχωρήθηκε μια μεγάλη έκταση γης".
Στο αριστερό κέρας όμως η κατάσταση εξελισσόταν σταδιακά με με διαφορετικό τρόπο.Τα Αθηναϊκά πλοία,εκμεταλλευόμενα τον κλυδωνισμό των Φοινικικών πλοίων από τον άνεμο και το κύμα,ορμούσαν με ενθουσιασμό εναντίον τους.Έσπαζαν τα κουπιά τους,τα ακινητοποιούσαν και στη συνέχεια οι οπλίτες πηδούσαν στα καταστρώματα και εξόντωναν τα πληρώματα τους,ενώ άλλα περσικά βυθίζοντο αύτανδρα λόγω εμβολισμού.
Οι ευκίνητες Αθηναϊκές τριήρεις,μετά τις μεγάλες απώλειες των Φοινίκων και των Κυπρίων που μάχονταν δίπλα τους,απέκτησαν σε ορισμένα σημεία τοπική αριθμητική υπεροχή και είχαν πλέον τη δυνατότητα να θέσουν σε εφαρμογή το σχέδιο του Θεμιστοκλή.Έχοντας κατανικήσει τις πρώτες γραμμές των Φοινίκων,με αποτέλεσμα να τεθούν ουσιαστικά εκτός δράσης τα εχθρικά πλοία της δεύτερης γραμμής,οι Αθηναίοι κινήθηκαν κυκλωτικά για να τους κτυπήσουν στα πλευρά.
Οι φοινικικές μοίρες βρέθηκαν στο μέσον ενός φρικώδους κυκεώνα και ήταν θέμα χρόνου η γενική τους κάμψη.Οι Αθηναίοι,αφοσιωμένοι στις αποφάσεις του Θεμιστοκλή,έπεφταν πάνω στον αντίπαλο με λυσσαλέα ορμή αλλά και τάξη υποδειγματική.Μιας μεγάλης έκτασης ανθρωποσφαγή εκτυλίχθηκε στο στενό.Οι Φοίνικες προσπαθούσαν πια απελπισμένα να συγκρατήσουν τους μανιασμένους Αθηναίους,που λίγες ημέρες πριν είχαν δεί την πατρίδα τους να φλέγεται.
Η περσική ναυαρχίδα λαβομένη από έμβολο Αθηναϊκής τριήρης βυθίσθηκε και ο αρχιναύαρχος Αριαμένης,αδελφός του Ξέρξη,σκοτώθηκε αφού πρώτα πολέμησε ηρωϊκά.
Μετά απ'αυτό η κατάσταση στον περσικό στόλο επιδεινώθηκε από την ανεπαρκή,όπως φαίνεται,αναπλήρωση του σκοτωμένου αρχιναυάρχου,γεγονός που στάθηκε αφορμή για να αναδειχθεί το πρόβλημα διοίκησης του περσικού στόλου.Δεν ανέλαβε αμέσως άλλος ικανός διοικητής,αντίθετα φαίνεται πως δημιουργήθηκε σύγχυση για το ποιός θα αναλάμβανε τη χειρεύουσα θέση.Ο Διόδωρος κατέγραψε με χαρακτηριστικό τρόπο την κατάσταση:"έδιναν πολλοί διαταγές αλλά καθένας διέταζε τα δικά του,γι'αυτό και έπαψαν να πλέουν προς τα εμπρός και στρέφονταν προς τα πίσω έπλεαν στο ανοιχτό πέλαγος"(Διοδ.ΙΑ,18,5).Μπορεί κανείς να φαντασθεί τι συνέβει καθώς όλα τα πολεμικά πλοία στρέφονταν κατά βούληση προς διάφορες κατευθύνσεις αναζητώντας τη σωτηρία και θέλοντας να ξεφύγουν την καταστροφή !!!
Οι Αθηναίοι,έχοντας κλείσει την πτέρυγα τους σε σχήμα τόξου,δεν άφησαν στους Φοίνικες καμιά δυνατότητα διαφυγής.Τα πλοία της πρώτης γραμμής τρεπόμενα σε φυγή έπεσαν σε εκείνα που ήταν παρατεταγμένα πίσω τους,τα οποία προσπαθούσαν να περάσουν μπροστά για να δείξουν στον Ξέρξη την ανδρεία τους.Οι συγκρούσεις των αυτοκρατορικών πλοίων ήταν πολλές.
Ενδεικτικό της αναστάτωσης ήταν και το επεισόδιο της βασίλισσας της Αλικαρνασσού,Αρτεμισίας,η οποία για να διαφύγει από ένα Αθηναϊκό πλοίο που την καταδίωκε,εμβόλισε ένα φιλικό πλοίο,των Καλυνδίων και το βύθισε.Η κίνηση της δαιμόνιας βασίλισσας της απέφερε διπλό κέρδος διότι ο κυβερνήτης του Αθηναϊκού πλοίου,ο Αμεινίας,πίστεψε πως η τριήρης ήταν Ελληνική ή ότι είχε αυτομολήσει από τους Πέρσες και έτσι την άφησε ήσυχη.Διαφορετικά,αν την αναγνώριζε ήταν σίγουρο ότι δεν θα την άφηνε να περάσει ,διότι είχε δοθεί διαταγή στους τριηράρχους,με αμοιβή μάλιστα 10.000 δραχμών,να την πιάσουν ζωντανή (Ηροδ.8,93).Από την άλλη οι Πέρσες επιτελείς διακρίνοντας τη "γενναία"στάση της Αρτεμισίας,θεωρώντας ότι το πλοίο που βύθισε ήταν
Ελληνικό,μετέφεραν το συμβάν στον παρακολουθούντα από το Αιγάλεω την ναυμαχία,Ξέρξη,που εντυπωσιασμένος αναφώνησε :"Οι άνδρες μου έγιναν γυναίκες και οι γυναίκες μου άνδρες"(Ηροδ.8,88).Από το πλοίο των Καλυνδίων δεν επέζησε κανείς για να κατηγορήσει την Αρτεμισία.
Βέβαια,αντίθετα απ'ότι πίστευε ο Ξέρξης,τα πληρώματα των περσικών πλοίων δεν δείλιασαν και πολέμησαν ως την δύση του ηλίου με αξιοθαύμαστη γενναιότητα.Με την συτριβή όμως της φοινικικής μοίρας και τη φυγή της,ήταν αδύνατον πια να διατηρηθεί σε τάξη ο υπόλοιπος στόλος,ο οποός εξ αιτίας του υπέρογκου αριθμού του παρέμενε στριμωγμένος και σχεδόν ακινητοποιημένος.Πολλά μάλιστα περσικά πλοία δεν πρέπει να έλαβαν καθόλου μέρος στην ναυμαχία.
Οι Αθηναϊκές τριήρεις,αφού κατανίκησαν τις αντίστοιχς φοινικικές και κυπριακές,επιτέθηκαν στα πλευρά του υπόλοιπου περσικού στόλου.Η εξέλιξη της ναυμαχίας ήταν ραγδαία.Τα πλοία των Κιλίκων,των Παμφύλων και των Λύκιων και που μέχρι εκείνη την ώρα αντιστέκονταν σθεναρά,διεξάγοντας έναν σκληρό και αμφίρροπο αγώνα,όταν είδαν τα ισχυρότατα φοινικικά πλοία να τρέπονται σε φυγή,δέχθηκαν μεγαλύτερη πίεση και εγκατέλειψαν τον αγώνα.
Αποτέλεσμα της φυγής προς το Φάληρο ήταν να συντριβεί ο περσικός στόλος στην είσοδο του στενού της Σαλαμίνας,καθώς ήταν αδύνατο όλο αυτό το πλήθος των πλοίων να εξέλθει ταυτόχρονα από τα μοναδικά δύο ανοίγματα εκατέρωθεν της νησίδος Ψυτάλλειας.Σε εκείνο το σημείο οι Πέρσες φαίνεται ότι έχασαν τα περισσότερα πλοία τους,γιατί καθώς υποχωρούσαν,ο κύριος όγκος του δεξιού κέρατος και του κέντρου βρέθηκε αντιμέτωπος με τους Ίωνες που μάχονταν ακόμα με αξιώσεις απέναντι στους Λακεδαιμόνιους και τους Αιγινήτες.Οι περσικές μοίρες βρέθηκαν μεταξύ σφύρας και άκμωνος."Οι Αθηναίοι μέσα στην αναταραχή αυτή βύθιζαν και τα πλοία που αντιστέκονταν και εκείνα που ετρέποντο σε φυγή,ενώ οι Αιγινίτες εκείνα που ζητούσαν να φύγουν."Και αν μερικά καμιά φορά διέφευγαν από τους Αθηναίους,έπεφταν στη βιασύνη τους επάνω στους Αιγινίτες"(Ηροδ.8,91).
Πολλά περσικά πλοία κατόρθωσαν και έφθασαν στον Φαληρικό όρμο,όπου και συγκεντρώθηκαν.Εκεί αργότερα έφθασαν και τα 200 πλοία της Αιγυπτιακής μοίρας που φύλαγαν το βόρειο στενό έναντι των Μεγάρων και τα οποία δεν είχαν λάβει μέρος στην ναυμαχία.Συγχρόνως το
περσικό πεζικό που κατευθυνόταν προς τον Ισθμό αναγκάσθηκε να σταματήσει στο ύψος των Μεγάρων όταν αντελήφθηκε την πανωλεθρία του στόλου και να επιστρέψει πίσω.
Τα Ελληνικά πληρώματα έχοντας νιώσει ήδη τα φτερά της νίκης να τους στεφανώνουν ,ενέτειναν τις προσπάθειες τους για να περιορίσουν τις δυνατότητες διαφυγής των περσικών.Με τη δύση του ηλίου,όταν ο ουρανός βάφτικε με τα καταπληκτικά μενεξεδένια χρώματα του αττικού φθινοπώρου,η οριστική διαφυγή των Περσών στο Φάληρο και η παραμονή των Ελληνικών πολεμικών στον χώρο της ναυμαχίας,σήμαναν το τέλος της κοσμοϊστορικής σύγκρουσης.
Υποχωρώντας ο περσικός στόλος άφησε ακάλυπτο το άγημα των 4.000 οπλιτών που είχε εγκατασταθεί στην νησίδα Ψυτάλλεια πριν την ναυμαχία.Ετσι οι Ελληνικές τριήρεις την περικύκλωσαν και αποβίβασαν άγημα από οπλίτες και τοξότες υπό την διοίκηση του Αθηναίου
Αριστείδη,τους οποίους παρέλαβαν απ'αυτούς που είχαν ταχθεί κατά μήκος της ακτής της Σαλαμίνας, προκειμένου να προσβάλουν την περσική φρουρά.Εκεί εκτυλίχθηκε η τελευταία πράξη του δράματος:"Κύκλωσαν έτσι το νησάκι που οι Πέρσες δεν είχαν που να στρέψουν,και από τις πέτρες που πέφτανε βροχή και τις σαϊτες χάνονταν.Στο τέλος πια οι Έλληνες χιμώντας με μιά κραυγή,χτυπούνε,κομματιάζουν τις σάρκες των δυστυχισμένων ,ώσπου τους αφάνισαν όλους"(Αισχύλος,Πέρσαι,453). Ο Ηρόδοτος χαρακτηρίζει τον Αριστείδη "άνθρωπο μεγίστης αξίας".
Μεθυσμένοι από την χαρά της επιτυχίας,οι Έλληνες περισυνέλεξαν όσους ναυαγούς μπόρεσαν και προφανώς αποτελείωσαν όσα εχθρικά πλοία ήταν μισοβυθισμένα.Στη συνέχεια ξεκίνησαν την προετοιμασία για την δεύτερη μάχη ,από φόβο ότι ο Ξέρξης θα χρησιμοποιούσε πάλι τα πλοία που του είχαν απομείνει και ήταν ακόμη αρκετά.Αλλά εκείνος συγκλονισμένος από την βαρειά ήττα,δεν
το απετόλμησε.
Το σχέδιο του Θεμιστοκλή είχε στεφθεί με απόλυτη επιτυχία.Οι Έλληνες με το ηθικό τους τελείως ανυψωμένο,πανηγύριζαν είτε πάνω στα πλοία είτε στην ξηρά και αλληλοσυγχαίρονταν για την σωτηρία τους.Όλοι είχαν πολεμήσει όσο καλύτερα μπορούσαν ,αλλά αναμφίβολλα οι Αθηναίοι,που είχαν καταβάλει πρώτοι τους επικίνδυνους Φοίνικες,άξιζαν τους μεγαλύτερους επαίνους.Αλλά και οι Αιγινήτες ξεχώρισαν για την επιδεξιότητα τους,όπως ο τριήραρχος Πολύκριτος που κατέλαβε την θέση του κορυφαίου της σύγκρουσης μαζί με τον Αθηναίο Αμεινία.Επίσης ο Νάξιος τριήραχος Δημόκριτος αναφέρεται στους ήρωες της ναυμαχίας,ο οποίος έστειλε στο βυθό πέντε εχθρικά πλοία και διέσωσε ένα Ελληνικό που κινδύνευε.
Δεν προέρχονταν μόνο πάντως από την Ελληνική παράταξη όσοι διακρίθηκαν.Σύμφωνα με τις κυριες πηγές,τα πληρώματα των περσικών πολεμικών επέδειξαν γενναιότητα και έδωσαν σκληρή μάχη παρά την απρόσμενη εξέλιξη της σύγκρουσης.Ο θάνατος πάνω στα πλοία αρκετών ηγετών του βασιλικού στρατοπέδου(Αριαμένης,Αριαβίγνης,Συέννεσις) αποδεικνύει την αξιοσύνη και την αναμφισβήτητη ανδρεία τους.
Εκείνοι μάλιστα που πολέμησαν με χαρακτηριστική ,αν και αδικαιολόγητη γενναιότητα ήταν οι
Ίωνες,οι οποίοι είχαν εκστρατεύσει με τον Ξέρξη κατά των ομοφύλων τους.Σαν δικαιολογία προέβαλαν ότι ήθελαν να αποφύγουν την επισειόμενη κατηγορία για σύμπραξη με τους συμπατριώτες τους και συνεπώς προδοσία του βασιλιά-δυνάστη τους.Επιπλέον,φοβούντο το πολύ πιθανό ενδεχόμενο αντεκδικήσεων σε βάρος των συγγενών τους στην Ιωνία,σε περίπτωση που δεν επεδείκνυαν "νομιμόφρονα"συμπεριφορά.Την άψογη αυτή παρουσία των Ιώνων ναυτικών στην Σαλαμίνα,σε βάρος βέβαια των ομοφύλων τους,επικρότησε και ο ίδιος ο Ξέρξης.
Είναι χαρακτηριστικό ότι κάποια στιγμή προς το τέλος της ναυμαχίας, Φοίνικες ναυτικοί αποβιβάσθηκαν στην παραλία μπροστά στο όρος Αιγάλεω και κατέφυγαν στην Αυλή του Πέρση βασιλιά προκειμένου να κατηγορήσουν τους ανταγωνιστές τους Ίωνες για δήθεν προδοσία.Ο Ξέρξης όμως που που παρακολουθούσε συνεχώς την ναυμαχία,όχι μόνον δεν δέχθηκε τις άδικες κατηγορίες,αλλά τιμώρησε με θάνατο τους συκοφάντες.
Οι Φοίνικες, φοβισμένοι από τις απειλές, αρχικά κατέπλευσαν στην Αττική και όταν νύχτωσε, άνοιξαν πανιά για την Ασία.
Παρά την γενναιότητα που επέδειξαν τα περισσότερα περσικά πληρώματα,οι Έλληνες αποδείχθηκαν πραγματικά ανυπέρβλητοι.Και ήταν επόμενο,αφού τα δικά τους κίνητρα ήταν απείρως σημαντικότερα.Προπάντων οι Αθηναίοι,οι Αιγινήτες και οι Μεγαρείς,οι οποίοι γνώριζαν ότι δεν είχαν περιθώρια ήττας,πολέμησαν,κυρίως οι πρώτοι,υπό τα βλέμματα των οικογενειών και των φιλικών προσώπων που βρίσκονταν στη Σαλαμίνα και παρακολουθούσαν με αγωνία την πορεία της μάχης,ξεπέρασαν τον εαυτό τους σε επιδεξιότητα και αποφασιστικότητα.
Σημαντικό ρόλο έπαιξε και το γεγονός ότι οι Έλληνες ήταν ξεκούραστοι,ενώ τα περσικά πληρώματα είχαν περάσει το προηγούμενο βράδυ κωπηλατώντας.
ΑΠΩΛΕΙΕΣ
Ούτε ο Ηρόδοτος ούτε οι λοιποί συγγραφείς κάνουν λόγω για τον αριθμό των απωλειών.Μόνο ο Διόδωρος έδωσε αριθμούς οι οποίοι γίνονται αποδεκτοί και από τους σύγχρονους ιστορικούς.Σύμφωνα με αυτόν οι Πέρσες έχασαν 200 πλοία,βυθισμένα και κατεστραμμένα,ένώ οι Έλληνες 40.Σίγουρα υπήρξε και αριθμός αιχμαλωτισθέντων πλοίων και από τις δύο μεριές,αλλά κανείς ιστορικός δεν το αναφέρει.
Από τα απωλεσθέντα 40 Ελληνικά πλοία,τα οποία έφεραν 8.000 άνδρες,υπολογίζονται ως απώλειες 1000-1200 άνδρες,αφού σχεδόν όλοι οι Έλληνες ναυτικοί γνώριζαν κολύμπι,οπότε έφθασαν κολυμπώντας στις ακτές της Σαλαμίνας.Βέβαια πρέπει να υπολογισθεί και ένας αριθμός απωλεσθέντων οπλιτών,επάνω στα πλοία που δεν βυθίσθηκαν,κατά την διάρκεια της μάχης με τα αντίπαλα πλοία.
Αντίθετα ο βασιλικός στόλος,τα πληρώματα του οποίου σε μεγάλο αριθμό,σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές,δεν γνώριζαν να κολυμπούν,ιδίως αυτά που προήρχοντο από τα οροπέδια του Ιράν (Πέρσες,Μήδοι,Σάκκες),θρήνησε τεράστιο αριθμό νεκρών λόγω πνιγμού,περίπου 44.000.Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος"οι περισσότεροι απ'αυτούς δεν γνώριζαν κολύμπι και εύρισκαν τον θάννατο στην θάλασσα"(Ηροδ.8,89).Ανάλογη τύχη είχαν και όσοι βάρβαροι κατόρθωσαν να κολυμπήσουν ως τις ακτές της Σαλαμίνας,όπου τους περίμεναν οι Αθηναίοι οπλίτες που τους θανάτωναν επί τόπου.Μην ξεχνάμε και τους 4.000 Πέρσες της φρουράς της Ψυτάλλειας που θανατώθηκαν μέχρι ενός.
Ο τελικός απολογισμός δείχνει την περσική πλευρά να έχει υποστεί πανωλεθρία,χάνοντας το 1/3 των πλοίων και το 1/4 των πληρωμάτων τους,ενώ το ηθικό των υπολοίπων ,όπως και της ηγεσίας τους,είχε καταρρεύσει.
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΝΑΥΜΑΧΙΑ
Μετά τη ναυμαχία, οι Έλληνες έσυραν στη Σαλαμίνα όλα τα χτυπημένα πλοία που είχαν μείνει έρμαια στη γύρω θαλάσσια περιοχή. Πολλά από τα αχρηστευμένα πλοία καθώς και απομεινάρια από
ναυάγια παρασύρθηκαν από τον ζέφυρο άνεμο σε ένα τμήμα των παραλίων της Αττικής που λέγεται Κωλιάδα (σημερινός Αγ.Κοσμάς). Έτσι εκπληρώθηκε μιά προφητεία σχετική με αυτά τα ναυάγια που είχε ειπωθεί πριν πολλά χρόνια από έναν Αθηναίο μάντη που λεγόταν Λυσίστρατος. Όλοι οι Έλληνες είχαν ξεχάσει αυτό που είχε πει: "Οι γυναίκες της Κωλιάδας θα μαγειρεύουν το φαγητό τους πάνω σε φωτιά από κουπιά ".Αυτό επρόκειτο να γίνει μετά την αποχώρηση του βασιλιά.
Το πλήγμα στο γόητρο του Ξέρη ήταν πολύ μεγάλο,αν λάβει κανείς υπόψη του και το γεγονός της θανάτωσης πολλών Περσών ευγενών στην Σαλαμίνα.Αν φοβόταν κάτι ο Ξέρξης,αυτό δεν ήταν ο Ελληνικός στρατός,όσο οι δυσάρεστες πολιτικές εξελίξεις που ενδεχομένως να δρομολογούνταν στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας του.Άλλωστε η ικανότητα του μονάρχη και η νομιμότητα του στον
θρόνο,συσχετιζόταν άμεσα από τις κατακτήσεις και τις πολεμικές επιχειρήσεις:"Λίγο ακόμα και οι λαοί της Ασίας στων Περσών δεν θα στέργουν τους νόμους,μήτε φόρους σαν πρώτα θα δίνουν απ'του αφέντη ζορισμένοι τη βία,μήτε πιά το κεφάλι θα σκύβουν,ως το χώμα βαθειά προσκυνώντας.Γιατί έσβησε τώρα και εχάθη του τρανού βασιλιά μας η δύναμη"(Αισχύλος,Πέρσαι,581)
Ο Ξέρξης,με καταρακομένο το ηθικό του δεν μπορούσε πλέον να ριψοκινδυνεύσει δεύτερη ναυμαχία. Αν ηττάτο και πάλι, οι συνέπειες στο σύνολο του θεάτρου επιχειρήσεων θα ήταν καταλυτικές για τις περσικές επιδιώξεις.Υπήρχε εξάλλου και ο φόβος καταστροφής των γεφυρών του Ελλησπόντου από τους Έλληνες, γεγονός που θα οδηγούσε την τεράστια στρατιά του Ξέρξη στα πρόθυρα λιμοκτονίας.
Τους φόβους του Ξέρξη συνδαύλιζαν και οι Έλληνες με πρώτο τον ειδικό στις ψυχολογικές επιχειρήσεις,Θεμιστοκλή.Αυτός εξέφρασε δημόσια,ώστε να "ακουστεί" και στο αντίπαλο στρατόπεδο,την άποψη περί προσβολής των γεφυρών του Ελλησπόντου. Παράλληλα,σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, έστειλε και πάλι τον υπηρέτη του Σίκιννο στον Ξέρξη λέγοντας του ότι θα συγκρατήσει τους Έλληνες για να μην τον καταδιώξουν, ώστε να του δώσει τον αναγκαίο χρόνο απαγκίστρωσης.
Ο Ηρόδοτος αναφέρεται επίσης στο πολεμικό συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε ενώπιον του Ξέρξη, κατά τη διάρκεια του οποίου ο Μαρδόνιος παρότρυνε τον βασιλιά να μην αποχωρήσει αλλά
να επιτεθεί αμέσως κατά της Πελοποννήσου ή αν δεν συμφωνεί με αυτό,να αποχωρήσει και να αφήσει σ'αυτόν (τον Μαρδόνιο) 300.000 στρατό,αναλαμβάνων την υποχρέωση να του παραδώσει την Ελλάδα υπόδουλη.
Στη συνέχεια ο Ξέρξης συμβουλεύτηκε την βασίλισσα της Αλικαρνασού Αρτεμισία την οποία εμπιστευόταν.Αυτή τον συμβούλευσε να αποχωρήσει και να αφήσει τον Μαρδόνιο με τις δυνάμεις που ζήτησε."Εάν επιτύχει ο Μαρδόνιος η νίκη θα είναι του βασιλέα καθόσον την επέτυχε δούλος του.Αν οι Έλληνες νικήσουν τον Μαρδόνιο,δεν θα είναι τίποτα το σοβαρό,καθόσον η νίκη των δεν θα είναι εναντίον σου,αλλά καταστροφή ενός δούλου σου.Εσύ πρέπει να φύγεις αφού με την πυρπόληση των Αθηνών εκπλήρωσες τον σκοπό της εκστρατείας σου".Ο Ξέρξης υιοθέτησε την συμβουλή της Αρτεμισίας και αφού την επαίνεσε,την έστειλε στην Έφεσο καιτης ανέθεσε να πάρει μαζί της και μερικά από τα νόθα παιδιά του που τον ακολούθησαν στην εκστρατεία.
Ο Ξέρξης ανακοίνωσε την απόφαση του στον Μαρδόνιο και άρχισε να σχεδιάζει την φυγή του.Ταυτόχρονα, όμως, για να κρατήσει μυστικό αυτό το σκοπό του και από τους Έλληνες και από τους δικούς του, άρχισε να κάνει μια πρόσχωση προς τη Σαλαμίνα, δένοντας μαζί μερικά φοινικικά εμπορικά πλοία, που χρησίμευαν ταυτόχρονα ως γέφυρα και τείχος. Επίσης, έκανε μερικές προετοιμασίες ώστε να φαίνεται ότι σχεδίαζε να ξαναεπιτεθεί με το στόλο του. Η θέα αυτής της δραστηριότητας έπεισε τους Έλληνες ότι σκόπευε να μείνει στην Ελλάδα και να συνεχίσει τον πόλεμο με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα.
Ταυτόχρονα, ο Ξέρξης έστειλε αγγελιαφόρο στη Περσία με την είδηση της ήττας του. Το πρώτο μήνυμα του Ξέρξη, που ανέφερε την κατάληψη της Αθήνας,είχε προκαλέσει τέτοιο ενθουσιασμό στους Πέρσες που είχαν μείνει πίσω, ώστε έστρωσαν τους δρόμους με κλαδιά μυρσίνης, θυμιάτιζαν με λιβάνι και ρίχτηκαν σε κάθε είδους εορτασμούς.Το δεύτερο, ωστόσο, που ακολούθησε πολύ σύντομα, έδωσε τέλος στη χαρά όλων.Τόση ήταν η απογοήτευσή τους, ώστε δεν υπήρχε ούτε ένας άνδρας που δεν έσκισε τα ρούχα του και δεν έκλαψε και θρήνησε από αβάσταχτη οδύνη, ρίχνοντας όλο το βάρος της ευθύνης στο Μαρδόνιο. Όλες αυτές οι εκδηλώσεις δεν προκλήθηκαν τόσο από λύπη για την απώλεια των πλοίων τους,όσο από φόβο για την προσωπική ασφάλεια του βασιλιά.Όταν επέστρεψε ο Ξέρξης όλα αυτά έπαυσαν.
Όλα τα παραπάνω έγιναν την επόμενη ημέρα της ναυμαχίας.Όταν νύχτωσε ο Ξέρξης έδωσε διαταγή στους στρατηγούς του να αποπλεύσουν από Το Φάληρο και να κατευθυνθούν ταχέως προς τον Ελλήσποντο για να φυλάξουν ακέραιες της γέφυρες από τις οποίες θα περνούσε στην Ασία.Όταν τα περσικά πλοία έφθασαν κοντά στο ακρωτήριο του ¨Φωστήρα" (σημερινό Καβούρι Βουλιαγμένης) εξέλαβαν σαν Ελληνικά πλοία τους προεξέχοντες μέσα από την θάλασσα βράχους και τράπηκαν σε φυγη από τον φόβο τους για μικρό χρονικό διάστημα.Όταν κατάλαβαν το λάθος τους συγκεντώθηκαν και συνέχισαν τον πλούν τους.
Όταν έφθασαν στον Ελλήσποντο βρήκαν τις γέφυρες κατεστραμένες από τρικυμία.Όταν αργότερα έφθασε ο Ξέρης εκεί,πέρασαν αυτό και τα υπολείματα του στρατού του στην Άβυδο της Μ.ασίας και στην συνέχεια έπλευσαν στην Κύμη όπου πέρασαν τον χειμώνα τους.Ένα μικρό μέρος τους με επιβάτες (οπλίτες) Πέρσες και Μηδους κατέπλευσε στην Σάμο για να επιτηρούν τους Ίωνες μην επαναστατήσουν.Την άνοιξη κατέπλευσε στη Σάμο και ο υπόλοιπος στόλος των βαρβάρων.Σύνολο 300 πλοία μαζί με τα Ιωνικά.
Από την Αττική ο Ξέρξης υποχώρησε στη φιλική του Βοιωτία.Η περιοχή αυτή μαζί με την Θεσσαλία θα ήταν η βάση επιχειρήσεων της στρατιάς του Μαρδονίου.Άλλωστε ήταν φθινόπωρο,εποχή ακατάλληλη για επιχειρήσεις.Κατόπιν ο Ξέρξης κινήθηκε στη Θεσσαλία.Εκεί ο Μαρδόνιος συγκέντρωσε την στρατιά του,ύστερα από αυστηρή επιλογή των ανδρών που σκόπευε να κρατήσει κοντά του.Η στρατιά περιελάμβανε το σώμα των "Αθανάτων",χωρίς όμως τον διοικητή τους Υδάρνη που ακολούθησε τον βασιλιά,τους Πέρσες θωρακοφόρους,1.000 ιππείς,καθώς επίσης τους Σάκες,τους Βάκτριους,τους Ινδούς και μικρότερα επίλεκτα τμήματα από τους άλλους λαούς.Συνολική δύναμη 300.000 άνδρες.
Κατά τον χρόνο που ο Μαρδόνιος ασχολείτο με την επιλογή του στρατεύματος,ήρθε στους Λακεδαιμόνιους χρησμός από το μαντείο των Δελφών,να ζητήσουν ικανοποίηση από τον Ξέρξη για τον φόνο του βασιλιά τους Λεωνίδα στις Θερμοπύλες και να δεχθούν εκείνη που θα τους δώσει.Έτσι οι Σπαρτιάτες έστειλαν επειγόντως κήρυκα ο οποίος βρήκε όλο το περσικό στράτευμα στη Θεσσαλία.Αυτός παρουσιάσθηκε εμπρός στο Ξέρξη και του είπε: "Βασιλιά των Μήδων,οι Λακεδαιμόνιοι και οι Ηρακλείδαι της Σπάρτης,ζητούν ικανοποίηση για τον φόνο ,διότι εφόνευσες τον βασιλέα των,υπερασπιζόμενον την Ελλάδα".Ο Ξέρξης γέλασε και αφού έμεινε άφωνος για πολύ χρόνο,έδειξε τον Μαρδόνιο που ήταν δίπλα του και είπε:"Αυτός λοιπόν ο Μαρδόνιος θα δώσει στους Λακεδαιμόνιους την ικανοποίηση η οποία τους αρμόζει".Ο κήρυκας θεώρησε αυτό σαν απάντηση και αναχώρησε.
Από την Θεσσαλία ο Ξέρξης κινήθηκε βόρεια στα τέλη Οκτωβρίου του 480 π.Χ.με 60.000 στρατό υπό τον στρατηγό Αρτάβαζο.Ο Ηρόδοτος περιγράφει με τραγικό τρόπο την υποχώρηση των Περσών. Αναφέρει ότι η πείνα ανάγκασε τους άνδρες να φάνε ως και το γρασίδι, ακόμα και τα φύλλα και τους φλοιούς των δένδρων. Όπως ήταν φυσικό η κακή διατροφή προκάλεσε δυσεντερίες και άλλες ασθένειες. Οι εξαντλημένοι άνδρες του Ξέρξη πέθαιναν κατά εκατοντάδες κάθε ημέρα.Πολλοί περισσότεροι, ανίκανοι να κινηθούν, αφήνοντο πίσω στις πόλεις με εντολή να τους περιποιηθούν και να τους τρέφουν.Άλλους λοιπόν άφησε στη Θεσσαλία,άλλους στη Σίριν (σημερινές Σέρες) της Παιονίας και άλλους στη Μακεδονία.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα επεισόδιο που διηγείται ο Ηρόδοτος σχετικά με τον θράκα βασιλιά των Βισαλτών. Αυτός αρνήθηκε να υποταχθεί και κατέφυγε με τον λαό του στη Ροδόπη.Οι γυίοι του όμως παράκουσαν την εντολή του και ακολούθησαν τον Πέρση βασιλιά μέχρι την Αθήνα. Όταν επέστρεψαν στη γη του πατέρα τους,ο Βισάλτης τους τύφλωσε και τους έξι.
Υστερα από πορεία 45 ημερών οι ταλαιπωρημένοι άνδρες του Ξέρξη έφτασαν στον Ελλήσποντο,όπου όμως βρήκαν κατεστραμμένες από καταιγίδα τις γέφυρες.Με τα αναμένοντα εκεί περσικά πλοία ο Ξέρξης και μέρος του στρατού του διεκπεραιώθηκαν στην Άβυδο.Κατά την παραμονή τους εκεί βρήκαν άφθονα τρόφιμα και επειδή έτρωγαν με βουλιμία και άλλαξαν και την ποιότητα του νερού,πέθαναν πάρα πολλοί βάρβαροι.Όσοι απέμηναν μαζί με τον Ξέρξη έφθασαν στις Σάρδεις.
Ο Αρτάβαζος που συνόδεψε τον Ξέρξη μέχρι τον Ελλήσποντο,αφού πέρασε ο Ξέρξης στην Ασία,επέστρεψε με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του στην Παλλήνη(σημερινή χερσόνησο της Κασάνδρας Χαλκιδικής).Εκεί βρήκε επαναστατημένους τους Ποτιδαιάτες και τους πολιόρκησε,ενώ συγχρόνως επιτέθηκε προληπτικά και στην Όλυνθο.Η πόλη έπεσε και οι κάτοικοι εκτελέσθηκαν κοντά σε παρακείμενη λίμνη.Αντίθετα η Ποτίδαια άντεξε και κατώρθωσε να δημιουργήσει μεγάλες απώλειες στους Πέρσες,εμεταλευόμενη το ξαφνικό φαινόμενο της "άμπωτις" που διήρκεσε αρκετή
ώρα και στην πλημμύρα που ακολούθησε,με αποτέλεσμα να πνιγεί μεγάλος αριθμός Περσών που επιχείρησαν να την πλησιάσουν από την περιοχή που τραβήχτηκαν τα νερά.
Οι Ποτιδαιάτες,τα αιτία της πλημμύρας και της καταστροφής των Περσών τα αποδίδουν στον προστάτη τους Ποσειδώνα του οποίου οι βάρβαροι ασέβησαν προς τον ναό και το άγαλμα του που βρισκόταν στα περίχωρα της πόλης τους.Στην συνέχεια ο Αρτάβαζος με τα υπολλείματα του στρατού του κινήθηκε προς την Θεσσαλία και ενώθηκε με τις δυνάμεις του Μαρδόνιου.
Στα νώτα των παραμενόντων στην Ελλάδα περσικών δυνάμεων η κατάσταση είχε εκτραχηλιστεί.Οι Φωκείς,οχυρωμένοι στις απρόσιτες βουνοκορφές της περιοχής τους,είχαν εξαπολύσει ανελέητο πόλεμο κατά των κατακτητών και των Ελλήνων συνεργατών τους.Μπροστά στις εξελίξεις αυτές,οι Πέρσες ανέλαβαν νέες "τρομοκρατικές"επιχειρήσεις.
ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Οι κάτοικοι της Αθήνας,μετά την αποχώρηση των Περσών επανήλθαν στην πόλη τους.Δεν ήταν όμως πιά οι ίδιοι άνθρωποι,οι καταπτοημένοι,πικραμένοι,κατηφείς πρόσφυγες που έφευγαν με τα λίγα υπάρχοντα τους πριν μερικές εβδομάδες,αποθέτοντας τις ελπίδες τους στις απόψεις ενός στρατηγού,του Θεμιστοκλή.Ήταν πλέον οι γεμάτοι υπερηφάνεια,χαμογελαστοί,παλαίμαχοι της Σαλαμίνας.Ήταν εκείνοι που την κρίσιμη ιστορική ώρα,φώναξαν ένα βροντερό "παρών"και με τις αποφάσεις και τα μπράτσα τους,που ανεβοκατέβαζαν τα μακριά κουπιά και έσκιζαν τη θάλασσα οδηγώντας προς τη νίκη,έγραψαν οι ίδιοι την ιστορία της πατρίδας τους !!!
Ας επιστρέψουμε στην Σαλαμίνα να δούμε τι έκανε ο Ελληνικός στόλος.Όταν οι Έλληνες αντελήφθησαν την αποχώρηση των Περσών από το Φάληρο,τους καταδίωξαν χωρίς όμως να τους προλάβουν.Όταν έφθασαν στην Άνδρο δυνήλθαν σε σύσκεψη.Ο Θεμιστοκλής εξέφρασε την γνώμη ότι έπρεπε να πλεύσουν προς τον Ελλήσποντο για να καταστρέψουν τις γέφυρες ώστε να αποκόψουν την υποχώρηση του στρατού του Ξέρξη και στην συνέχεια να πλεύσουν στα Μικρασιατικά παράλια και να ξεσηκώσουν σε επανάσταση τους Έλληνες της Ιωνίας,απειλώντας έτσι τις γραμμές υποχωρήσεως του εχθρού.Στην περίπτωση αυτή ο πόλεμος θα είχε λήξει.
Ο Ευρυβιάδης και οι λοιποί Πελοποννήσιοι είχαν αντίθετη γνώμη και έλεγαν ότι εφ'όσον οι Πέρσες δεν θα μπορούσαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους,δεν θα έμεναν άπραγοι και αφ'ενός θα προσπαθούσαν να καταλάβουν άλλα έθνη της Ευρώπης και θα γίνοντο πιό ισχυροί και αφ'ετέρου ο στρατός τους θα έπαιρνε όλα τα αναγκαιούντα τρόφιμα από τις σοδειές των Ελλήνων.Τελικά ο Θεμιστοκλής συμφώνησε με τον Ευρυβιάδη.
Στην συνέχεια οι Έλληνες πολιόρκησαν την Άνδρο που είχε μηδίσει.Η Πάρος που και αυτή είχε
μηδίσει,φοβήθηκε και έδωσε χρήματα ώστε να αποφύγει την τιμωρία.Τελικά Οι Έλληνες δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την Άνδρο και αφού απεχώρησαν έπλευσαν προς την επίσης μηδίσασα Κάρυστο και αφού λεηλάτησαν την χώρα της επέστρεψαν στην Σαλαμίνα.
Εκεί ξεχώρησαν τα καλύτερα λάφυρα που πήραν από τους Πέρσες για προσφορά στους θεούς.Ξεχώρισαν τρείς Φοινικικές τριήρεις,μία για τον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο,μία
στην Σαλαμίνα για τον "Αίαντα" και μία για τον ναό του Ποσειδώνα που βρισκόταν στον Ισθμό της Κορίνθου,όπου υπήρχε ωραιότατο άγαλμα του Ποσειδώνα,το οποίο κατα την Ρωμαϊκή εποχή μεταφέρθηκε στην Ρώμη.
Στην συνέχεια έστειλαν στους Δελφούς ανδριάντα ύψους δώδεκα πήχεων που κρατούσε στα χέρια του την πλώρη πλοίου και το οποίο κατασκευάσθηκε από τα εκλεκτότερα λάφυρα.Σε ερώτηση που έγινε στο θεό στους Δελφούς αν τα προσφερθέντα λάφυρα ήταν πλήρη και αρεστά σ'αυτόν,τους
απάντησε ότι από άλλους είναι ευχαριστημένος,όχι όμως από τους Αιγινήτες,από τους οποίους ζητησε ιδιαίτερη προσφορά για τα αριστεία της ναυμαχίας της Σαλαμίνας.Τότε οι Αιγινήτες αφιέρωσαν τρείς "χρυσούς αστέρες"που στήθηκαν στους Δελφούς επάνω σε χάλκινο ιστό,από τους οποίους οι δύο αφιερώθηκαν στους Διόσκουρους (Κάστωρ και Πολυδεύκης)προστάτες του ναυτικού και ο τρίτος στον "Δελφίνιο Απόλλωνα"που λατρευόταν στην Αίγινα.
Μετά την διανομή των λαφύρων,οι Έλληνες έπλευσαν στον Ισθμό,όπου ήταν συγκεντρωμένο το πεζικό των Πελοποννησίων,για να δώσουν σαν αφιέρωμα την φοινικική τριήρη που προανέφερα,στον Ποσειδώνα και για να αναδείξουν με ψηφοφορία ποιός ανεδείχθει αξιώτερος από όλους.Όταν έφθασαν ,οι στρατηγοί πήραν τους ψήφους από τον βωμό του Ποσειδώνα για να ψηφίσουν τον πρώτο και τον δεύτερον πιό άξιο.Καθένας όμως ψήφιζε τον εαυτό του,επειδή πίστευε
ότι αυτός ήταν ο πιο άξιος (Αυτό επιβεβαιώνει μία από τις κυριώτερες αδυναμίες των προγόνων μας,αλλά και των σημερινών Ελλήνων).Σαν δεύτερο οι περισσότεροι ψήφισαν τον Θεμιστοκλή.Από παράλογη όμως φιλαυτία,δεν έκαναν καμία κρίση και καθένας απέπλευσε για την πατρίδα του χωρίς να εκφέρει γνώμη.
Ο Θεμιστοκλής έγινε ονομαστός σε όλη την Ελλάδα και εκτιμήθηκε σαν ο "ευφυέστερος των Ελλήνων"(Ηροδ.8,124).Οι Λακεδαιμόνιοι εξέφρασαν την επιθυμία τους να μεταβεί στην Σπάρτη για να τον τιμήσουν.Εκεί τον υποδέκτηκαν και του απέδωσαν μεγάλες τιμές.Για την μεν ανδρεία έδωσαν στον Ευρυβιάδη σαν βραβείο στεφάνι ελιάς και στον Θεμιστοκλή έκαναν δώρο το καλύτερο "Αρμα"
τους (τα Σπαρτιάτικα άρματα ήταν περιζήτητα).Αφού τον περιποιήθηκαν και εγκωμίασαν με τα καλύτερα λόγια,αναχώρησε και τον συνόδεψαν τιμητικά μέχρι τα σύνορα της Τεγέας 300 επίλεκτοι ιππείς, οι επονομαζόμενοι "Λογάδες".Οι λογάδες είχαν αποστολή την φύλαξη και την αστυνόμευση της Σπάρτης.Τέτοιες τιμές ποτέ,σε κανένα άλλο άνθρωπο δεν έκαναν οι Σπαρτιάτες.
Όταν επέστρεψε ο Θεμιστοκλής στην Αθήνα κατηγορήθηκε από τους εχθρούς του για την μετάβαση στην Σπάρτη,οι οποίοι από φθόνο έλεγαν ότι τα έπαθλα ανήκαν στην Αθήνα και όχι σ'αυτον.
Από την αντίπαλη πλευρά οι Πέρσες ήταν απογοητευμένοι από τον κατά θάλασσα αγώνα ,έτρεφαν όμως μεγάλες ελπίδες ότι ο Μαρδόνιος στις κατά ξηρά επιχειρήσεις ,εύκολα θα νικούσε τους Έλληνες μόλις θα ερχόταν η άνοιξη.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ
Μετά την λήξη των περσικών πολέμων ,οι Αθηναίοι ύψωσαν Τύμβο ύψους επτά μέτρων και το "Τρόπαιο της νίκης" το λεγόμενο "του Θεμιστοκλέους"στην Κυνοσούρα της Σαλαμίνας.Ο Τύμβος αυτός αποτελείτο από ένα κυκλικό λιθοσωρό είκοσι μέτρων περίπου, φτιαγμένος από πωρόλιθους και λατύπη. Το συνολικό του ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας,ήταν επτά μέτρα.
Παράλληλα οι Αθηναίοι είχαν εγκαθιδρύσει στην Κυνόσουρα τη λατρεία του Διός Τροπαίου, ενώ είχαν αναδείξει και παλιές λατρείες ηρώων της περιοχής (Αίαντα και Κυχρέα). Να σημειωθεί ότι στα βόρεια του Τύμβου έφτιαξαν και το πολυάνδρειον, ο μεγάλος ομαδικός τάφος όπου οι Αθηναίοι έθαψαν τους νεκρούς τους μετά τη μάχη.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες το τρόπαιο ήταν ορατό ως τις αρχές του 19ου αιώνα και στην συνέχεια έμειναν μόνο ίχνη του.Από το 1966 άρχισαν ανασκαφές στον χώρο από την αρχαιολογική εταιρεία.Το 1977 και το 1980 βρέθηκε επάνω σε φυσικό βραχώδες ύψωμα κυκλικός λιθοσωρός,με τεχνητή επίχωση στην περιφέρεια,που είχε κατασκευαστεί στην αρχαιότητα από αργούς πωρόλιθους και άφθονη λατύπη. Ενώ επάνω από τον λιθοσωρό που έχει διάμετρο περίπου 20 μ. διασώζεται τεχνητή επίχωση ύψους 1 μ.σύμφωνα με την ειδική κατασκευή που συναντάται στους τύμβους.
Στη βόρεια πλευρά του τύμβου σώζονται ορθογώνιες κατασκευές από ογκόλιθους για τις οποίες οι αρχαιολόγοι υποθέτουν ότι μπορεί να αποτελούσαν το πολυάνδρειον των πεσόντων στη Ναυμαχία. Ενώ επίσης στην ανατολική πλευρά του τύμβου ανασκάφηκε νεκροταφείο του τέλους του 5ου αι. π.Χ. και στον ίδιο χώρο βρέθηκε και βωμός.
Εκτός όμως από τον τύμβο, στην άκρη της Κυνόσουρας ξένοι ταξιδιώτες είδαν τον περασμένο αιώνα μια μαρμάρινη βάση, την οποία απέδωσαν στο Τρόπαιο. Από αυτή δεν σώζονται σήμερα παρά μόνο λαξεύματα στον βράχο και πλίνθοι από τα θεμέλιά της, τα οποία εντόπισε πριν από 30 χρόνια ο αμερικανός αρχαιολόγος Eugene Vanderpool και ο ίδιος είχε σημειώσει ότι κομμάτια του Τροπαίου θα πρέπει να βρίσκονται στη θάλασσα όπου ως πρόσφατα εξέβαλλε ο Κεντρικός Αποχετευτικός Αγωγός της Αθήνας.
Από το 1971 η περιοχή του τύμβου είχε δοθεί σε ναυπηγική εταιρεία και η οποία έκανε ναυπηγοεπισκευαστική ζώνη και μετέτρεψε την περιοχή σε σκουπιδότοπο.Από τότε υπάρχει διένεξη
μεταξύ της αρχαιολογικής εταιρείας και του ιδιοκτήτη του ναυπηγείου.
Στις 23 Σεμπτεμβρίου 2006 έγιναν αποκαλυπτήρια,στον χώρο του αρχαίου μνημείου,ορειχάλκινου γλυπτού που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αχιλλέας Βασιλείου,μετά από πρωτοβουλία της Νομαρχίας Πειραιώς η οποία χρηματοδότησε το έργο μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό και διέθεσε κονδύλια και για τον καθαρισμό του ιστορικού χώρου.Το γλυπτό απεικονίζει πλώρη τριήρους με δύο οπλίτες.(φωτο)
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η Ελληνική νίκη στην Σαλαμίνα,η οποία μπορεί να συγκριθεί με το "Τρόπαιο" του Μαραθώνα,αποτέλεσε ένα βαρύ και αποφασιστικό πλήγμα στο γόητρο της περσικής
αυτοκρατορίας,που μέχρι εκείνη την στιγμή προήλαυνε θριαμβευτικά στον εσωτερικό κορμό της Ελλάδας και υπήρξε αιτία σημαντικότατων εσωτερικών αλυσιδωτών αντιδράσεων,αφ'ενός στο γόητρο του περσικού στρατού συνολικά και αφ'ετέρου στη σταθερότητα της κρατικής δομής και υπόστασης της ίδιας της αυτοκρατορίας των Αχαιμανιδών.
Σε στρατηγικό επίπεδο είναι δυνατόν να υποστηριχθεί τεκμηριωμένα πως η ιστορική μάχη προκάλεσε ισχυρό ψυχικό κλονισμό και κατάρρευση του φρονήματος στην περσική ηγεσία,αλλά και
απλούς στρατιώτες,ώστε να θεωρηθεί κάθε απόπειρα για επανάλειψη της ναυμαχίας την επόμενη μέρα ως μάταιη ,ίσως και επικίνδυνη.Αν και οι χερσαίες δυνάμεις δεν είχαν ηττηθεί και ο στόλος εξακολουθούσε να αριθμεί τουλάχιστον 600 μονάδες,η ατμόσφαιρα στο περσικό επιτελείο το βράδυ της ήττας ήταν αποθαρρυντική.
Η ναυμαχία στη Σαλαμίνα εξουδετέρωσε την περσική απειλή στα Ελληνικά παράλια,προξένησε ισχυρό πλήγμα στο γόητρο του Ξέρξη,κατέστησε την Πελοπόννησο απόρθητη
και επέτρεψε στους Πελοποννήσιους να στείλουν μεγάλες μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις στις Πλαταιές την επόμενη χρονιά.
Τα αίτια που οδήγησαν στη λαμπρή νίκη του Ελληνικού στόλου ήταν πολλά.Κύρια αιτία της περσικής ήττας,σύμφωνα με όλες τις περιγραφές,φαίνεται πως ήταν η επιλογή θέσης.Το αποτέλεσμα δικαίωσε τον αρχιτέκτονα της νίκης Θεμιστοκλή,του οποίου η άφθαστη στρατηγική του μεγαλοφυία,του επέτρεψε να διακρίνει τα μοναδικά πλεονεκτήματα των στενών της Σαλαμίνας.Ο μεγάλος Αθηναίος στρατηγός,με πλευρές του χαρακτήρα του ακατονόμαστες ακόμη και από τους συγχρόνους του,έμεινε στην ιστορία ως"ο άνθρωπος που βύθισε το περσικό όνειρο".Οι επιλογές του,για τις οποίες δικαιώθηκε,ήταν κρίσιμες,ενώ η ευθύνη του απέναντι σ'ένα έθνος και στην ιστορία του τεράστια.Αρκεί να ληφθεί υπόψη ο τρόπος με τον οποία οδήγησε,όχι μόνο τους Πέρσες,αλλά και τους Έλληνες σ'αυτή τη ναυμαχία.
Η επική μάχη εκτός από την στρατιωτική,είχε μεγάλη σημασία και σε άλλους τομείς.Αντίθετο απ'ότι συνηθιζόταν στη σύγκρουση και επιτυχία των Ελλήνων συνέβαλαν λιγότεροι από 5.000 οπλίτες,σχετκά εύποροι δηλαδή αστοί και αριστοκράτες και περισσότεροι από 70.000 ναύτες-ερέτες,οι οποίοι ανήκαν στις κατώτερες οικονομικοκοινωνικές τάξεις,στον υποδεέστερο σε κύρος και δικαιώματα "ναυτικό όχλο"των πόλεων.Για πρώτη φορά στην ιστορία ,οι ανώνυμες λαϊκές μάζες που απάρτιζαν το "ανυπόληπτο "πλήθος",συμπιεσμένες στα στενά καταστρώματα των τριήρεων,με όπλα τους την μυϊκή δύναμη και το ελευθερο φρόνημα,συμμετείχαν ενεργά σε μιά κορυφαία σύγκρουση,στην οποία έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους.
Οι Ελληνικοί ελιγμοί πριν και κατά την σύγκρουση υπήρξαν επιτυχείς,κάτι που αποδεικνύει την απόλυτη πειθαρχεία πλεύσης και την αποτελεσματική εκπαίδευση που είχε προηγηθεί.Τα Ελληνικά έμβολα έναναν θραύση στον εχθρικό στόλο,γιατί καταφέρονταν με την απαιτούμενη δεξιοτεχνία ,αλλά και την κατάλληλη ταχύτητα.Αυτό σημαίνει αφενός ότι οι ναυτικοί στο κατάστρωμα κυβερνούσαν το πλοίο σωστά,αφετέρου ότι οι κωπηλάτες στο κύτος κατέβαλαν προσπάθεια υψηλής έντασης,προκειμένου να επιτυγχάνονται οι αναγκαίοι ρυθμοί κίνησις.Οι άνθρωποι του λαού που χειρίζονταν τα κουπιά,ιδροκοπώντας,σε σχετικά απροστάτευτες θέσεις,πολεμούσαν βουβά,αλλά με θάρρος ακατάβλητο και χαρακτηριστικό φιλότιμο.Η συμβολή τους στην επίτευξη της νίκης ήταν καθοριστική.
Η επίγνωση αυτής της συμβολής αναπτέρωσε το συλλογικό ηθικό των λαϊκών τάξεων.Πριν την ναυμαχία ήταν το "πλήθος",ο "λαός",συνήθως χωρίς ιδιοκτησία γης και δικαιώματα,στον οποίο οι γαιοκτήμονες-οπλίτες δεν εμπιστευόταν την υπεράσπιση της πατρίδας.Μετά την Σαλαμίνα ,η αντίληψη αυτή άλλαξε.Ήταν πλέον οι άνθρωποι του λαού που είχαν πάρει την υπόθεση της πατρίδας στα στιβαρά τους χέρια και με αρετές τους την υπομονή και την πειθαρχία,υπό την καθοδήγηση ικανών ηγετών,οι σημαντικότεροι των οποίων ήταν εκλεγμένοι,επέτυχαν τον θρίαμβο κατά των βαρβάρων.Οι τελευταίοι όσο γενναία και αν πολέμησαν,όσο και αν διέχονταν από την αυστηρή ματιά του ίδιου τους του βασιλιά,ηττήθηκαν γιατί δεν διέθεταν τα υψηλά ιδανικά που κινητοποιούσαν τους Έλληνες,δηλαδή υπεράσπιση ελευθερίας,πατρίδας,οικογένειας,τρόπου ζωής και αξιοπρέπειας.
Ο σύγχρονος ιστορικός Αλέξ.Δεσποτόπουλος συνόψισε τις αξίες και τα ιδανικά των Σαλαμινομάχων:"Οι ελεύθεροι πολίτες των Ελληνικών πόλεων,στις οποίες η ελευθερία μαζί με την ευψυχία ήταν η υπερτάτη αξία,αγωνίσθηκαν υπέρ βωμών και εστιών με ανδρεία και αυταπάρνηση".
29/3/2013
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΗΣ
ΥΠΟΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΣΞ εα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-ΗΡΟΔΟΤΟΣ ΒΙΒΛΙΟ "Η" "ΟΥΡΑΝΙΑ"
-ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ "ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ,ΒΙΒΛΟΣ ΙΑ"
-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΤΟΜΟΣ Β' ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΤΟΜΟΣ 3 Κ.ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ
-ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ του ΔΗΜ.ΓΑΡΟΥΦΑΛΗ
-ΜΗΔΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ του ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΡΥΚΑ
-ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΑΙΣΧΥΛΟΥ "ΠΕΡΣΑΙ"
-ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ "ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ"
-ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ "ΗΘΙΚΑ" (κεφάλαιο Αποφθέγματα Λακωνικά).
-ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ "ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ"
-ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤ.ΙΣΤΟΡΙΑ "ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ ΤΕΥΧΟΣ 25"
-http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/maxes/Salamina.htm#Θεμιστοκλή
-http://el.wikipedia.org/wiki/
-http://wikimapia.org/9583531/el/
-http://globalculturalheritage.blogspot.gr/2007/05/blog-post_19.html
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Συνεχίζω την σειρά των άρθρων μου για τους Περσικούς πολέμους,με την "Ναυμαχία της
Έλληνες ναυτικοί,στην συντριπτική τους πλειοψηφία απλοί άνθρωποι του λαού,συνέτριψαν σε μιά επική ναυμαχία στα νερά του Σαρωνικού τους Ασιάτες εισβολείς και επέτρεψαν στην Ελλάδα,αλλά και στην Ευρώπη,να οικοδομήσει τον ανθρωποκεντρικό πολιτισμό της.
ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΣΤΗ ΣΑΛΑΜΙΝΑ
Μετά την ναυμαχία του Αρτεμισίου και την πτώση των Θερμοπυλών ο Ελληνικός στόλος απεχώρησε και έφθασε στην Σαλαμίνα όπου και αγκυροβόλησε.Όταν αυτό έγινε γνωστό στον υπόλοιπο Ελληνικό στόλο που δεν συμμετείχε στο Αρτεμίσιο και ο οποίος ήταν συγκεντρωμένος στο λιμάνι Πώγωνα της Τροιζήνας (Πελοπόννησος),έπλευσε και αυτός στην Σαλαμίνα.
Η άφιξη στην Σαλαμίνα έγινε κατόπιν παρακλήσεως των Αθηναίων αφ'ενός μεν για να μπορέσουν να μεταφέρουν εκτός Αττικής τα γυναικόπαιδα και τους ανήμπορους και αφ'ετέρου για να τους δοθεί χρόνος για το τι πρέπει να πράξουν,γιατί από την τροπή που πήραν τα γεγονότα διαψεύθηκαν οι προβέψεις τους.Ενώ δηλαδή ήλπιζαν να βρούν τους Πελοποννήσιους ,αναμένοντες τους βαρβάρους στην Βοιωτία,κανέναν δεν βρήκαν,αλλά πληροφορήθηκαν ότι οχυρώνονταν στον Ισθμό,ενδιαφερόμενοι μόνον για την σωτηρία της Πελοποννήσου και αδιαφορούσαν για τα άλλα μέρη.
Βέβαια ο παμπόνηρος Θεμιστοκλής,άλλα είχε στο μυαλό του,δηλαδή να δοθεί ναυμαχία στο στενό της Σαλαμίνας,κάτι που δεν ήθελαν οι Πελοποννήσιοι,όπως και ευτυχώς έγινε !!
Η ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Στην πόλη της Αθήνας,που απειλείτο άμεσα,η κατάσταση ήταν εξαιρετικά δύσκολη.Μέσα σ'αυτή την διάχυτη ανησυχία και τον φόβο όλων,ο ναύαρχος του Αθηναϊκού στόλου και ηγέτης της δημοκρατικής μερίδας,ο Θεμιστοκλής του Νεοκλέους,που η πλειοψηφία των πολιτών του αναγνώριζε την πρωτοκαθεδρία,στάθηκε με σθένος στο ύψος των περιστάσεων.Μόλις έφθασε στην Αθήνα από το Αρτεμίσιο,με τις δικές του παραινέσεις ο Δήμος αποφάσισε την εκκένωση της πόλης και την μεταφορά των κατοίκων στην γειτονική Σαλαμίνα,που ανήκε στο κράτος των Αθηνών,στην
Αίγινα και την φιλόξενη περιοχή της Τροιζήνας στην Πελοπόννησο η οποία διατηρούσε ανέκαθεν φιλικές σχέσεις με την Αθήνα,λογω της καταγωγής του βασιλιά Θησέα που είχε γεννηθεί και μεγαλώσει σ'αυτήν.Ο Θεμιστοκλής ενεργώντας αποφασιστικά παρουσίασε στους Αθηναίους,πριν ακομη την ναυμαχία του Αρτεμισίου,τη δική του ερμηνεία για τον σιβυλλικό χρησμό που είχαν λάβει από το μαντείο των Δελφών,ότι "τα ξύλινα τείχη"του χρησμού που θα σώσουν την Αθήνα,δεν ήταν τίποτε άλλο από τα πολεμικά πλοία,γι'αυτό και ο χρησμός ονομάζει την Σαλαμίνα Θεϊκή και όχι δύστυχη : "Ω θεία Σαλαμίνα,θα καταστρέψεις,εσύ,παιδιά γυναικών,είτε όταν σπέρνεται ο καρπός της Δήμητρας,είτε όταν θερίζεται".
Καθώς πλησίαζαν οι Πέρσες την Αττική διαδόθηκε,καθώς φαίνεται με πρωτοβουλία του Θεμιστοκλή,μια φήμη πως ο "οίκουρος όφις",δηλαδή το φίδι που κατοικούσε σαν φρουρός στο Ιερό της Αθηνάς στην Ακρόπολη,εξαφανίσθηκε γιατί οι "μελόπιτες"που του προσέφεραν κάθε μέρα για φαγητό,είχαν βρεθεί άθικτες.Για τον Αθηναϊκό λαό αυτό ήταν ένα σημάδι πως η θεά είχε εγκαταλήψει πρώτη την πόλη καλώντας και τους κατοίκους να πράξουν το ίδιο.
Οι Αθηναίοι,συνειδοποιώντας πως ήταν μάταια να αμυνθούν εντός των τειχών της πόλης τους,εξέδωσαν μια προκήρυξη,σύμφωνα με την οποία ο καθένας από τους Αθηναίους καλείτο να φροντίσει τα παιδιά του και τους ανθρώπους του σπιτιού του.Οι περισσότεροι Αθηναίοι έστειλαν τα γυναικόπαιδα στη Σαλαμίνα και την Τροιζήνα,όπου οι κάτοικοι τους δέχτηκαν με μεγάλη φιλοξενία.Μάλιστα με πρόταση του Τροιζήνιου Νικαγόρα,οι Τροιζήνιοι αποφάσισαν να τρέφουν τα γυναικόπαιδα των Αθηναίων με έξοδα του κράτους,πληρώνοντας για τον σκοπό αυτό δύο οβολούς ο καθένας.Επίσης τα παιδιά μπορούσαν να κόβουν φρούτα από όλα τα περιβόλια και να πηγαίνουν δωρεάν στο σχολείο (Πλούταρχος,Θεμιστ.10).Σύμφωνα επίσης με τον Αριστοτέλη (Αθηναίων Πολιτεία 23,1) επειδή οι Αθηναίοι δεν είχαν δημόσιο χρήμα,ο Άρειος Πάγος προσέφερε οκτώ δραχμές σε κάθε πολίτη,ανακουφίζοντας έτσι την πόλη τις δύσκολες ώρες που περνούσε.
Η απόφαση των Αθηναίων να εγκαταλείψουν την αγαπημένη τους πόλη δεν ήταν γι'αυτούς μια απλή υπόθεση και φαίνεται ότι επιστρατεύθηκε αρκετή πειθώ από τους άρχοντες της πόλης για να πείσουν τον λαό να επιβιβασθεί στα πλοία και να αφήσει την γη των προγόνων του στο έλεος του εχθρού.Δεν ήταν μόνο ο φόβος εμπρός στην έλευση των Περσών,που οδήγησε στην εγκατάλειψη της πόλης,αλλά ενισχυτικά σ'αυτή την υπόθεση σίγουρα λειτούργησε και η παγιωμένη πίστη του αθηναϊκού δήμου και υπακοή του στις προτάσεις των εκλεγμένων αρχόντων και κυρίως στο κύρος του Θεμιστοκλή,αλλά και η συστράτευση όλων των πολιτικών παρατάξεων της Αθήνας.
Πρέπει λοιπόν να αναγνωρίσουμε πολιτική ωριμότητα όχι μονο στα ηγετικά πρόσωπα της πόλης,αλλά και στον ίδιο τον λαό που έλαβε τη σωστή απόφαση.Παρότι αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει το σπίτι και την περιουσία του ο Αθηναίος πολίτης,όποια επίδραση είχε αυτή η απόφαση στην ψυχολογία του,εντούτοις κατάφερε να κρατήσει ακμαίο το ηθικό του ενώπιον της μεγάλης σύγκρουσης που επρόκειτο να ακολουθήσει.
Ο ιστορικός Πλούταρχος αναπαριστά με πολύ συγκινητικό τρόπο τις στιγμές της εκκένωσης της Αθήνας:"Όταν η πόλη βαλμένη στα καράβια,άρχισε να φεύγει,ήταν ένα θέαμα οίκτου να τη βλέπει κανείς.Πολλοί ωστόσο θαύμαζαν την γενναιότητα αυτών των ανθρώπων,που έστελναν τα παιδιά τους σε ξένα μέρη,για να έλθουν στην Σαλαμίνα,χωρίς να αφήνουν να τους πτοήσουν την ψυχή των γυναικών και των παιδιών τους τα δάκρυα και οι θρήνοι και οι αγκαλιές.Και ας ήταν βέβαια οι γεροντότεροι που έμεναν στην πόλη αξιολύπητοι.Υπήρχε τέλος και μιά γλυκιά,τρυφερή διάθεση που την δημιουργούσαν τα ήμερα κατοικίδια ζώα που και αυτά έτρεχαν με παράπονο πίσω από τους κυρίους τους που έμπαιναν στα καράβια.Ένα απ'αυτά,το σκυλί του Ξάνθιππου,του πατέρα του Περικλέους,δεν άντεξε λένε,να βλέπει τον κύριο του να φεύγει μακριά και έπεσε στη θάλασσα και κολυμπούσε δίπλα στην τριήρη έως στην Σαλαμίνα.Εκεί,ολότελα εξαντλημένο,πέθανε αμέσως!.Δικός του τάφος λέγουν πως είναι το Κυνός Σήμα,που ως τώρα ακόμη το δείχνουν εκεί" (Πλούταρχος,Θεμιστ.10).
Μόνο μια μικρή ομάδα πολιτών αρνήθηκε ν'αφήσει απροστάτευτη την ιερή γη των προγόνων της,πιστεύοντας ότι ο χρησμός του μαντείου αναφερόταν στα ξύλινα τείχη της Ακρόπολης και όχι στα πλοία.Έτσι οχυρώθηκε μαζί με τους ιερείς του ναού στην Ακρόπολη τοποθετοντας ξύλα και σανίδες στην δυτική είσοδο του ιερού βράχου.Αυτοί ήσαν ως επι το πλείστον άποροι.Επίσης στην Αθήνα έμειναν πολύ λίγοι ηλικιωμένοι ασθενείς.
Η ΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΙΣΘΜΟΥ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ
Για να δούμε όμως,τι έκαναν οι Πελοποννήσιοι στον Ισθμό.Μόλις έφθασαν τα νέα για την πτώση των Θερμοπυλών,συγκεντρώθηκαν στον Ισθμό της Κορίνθου στρατεύματα από όλες τις πόλεις και ετέθηκαν κάτω από τις διαταγές του Σπαρτιάτη στρατηγού Κλεόμβροτου του Αναξανδρίδη,αδελφού του Λεωνίδα.Αμέσως απέκλεισαν με χώματα την Σκειρωνίδα οδό που ένωνε τον Ισθμό με την Αθήνα και στην συνέχεια εκτελώντας την απόφαση του πολεμικού συμβουλίου,άρχισαν να χτίζουν τείχος στον Ισθμό.Υπόψη ότι την εποχή εκείνη δεν υπήρχε διώρυγα,όπως σήμερα.
Οι χιλιάδες Πελοποννήσιοι που συγκεντρώθηκαν εκεί,δούλευαν όλοι ανεξαιρέτως,ημέρα και νύχτα,κουβαλώντας πέτρες,πλίνθους,ξύλα,κοφίνια με άμμο και έτσι το έργο προχωρούσε γρήγορα.
 |
| ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΕΙΧΟΥΣ ΙΣΘΜΟΥ |
Αρκάδες,οι Ηλείοι,οι Κορίνθιοι,οι Σικυώνιοι,οι Επιδαύριοι,οι Φλειάσιοι,οι Τροιζήνιοι και οι Ερμιονείς.Όλοι αυτοί φοβισμένοι για την ασφάλεια της Ελλάδας,βοήθησαν στο έργο,ενώ άλλες κοινότητες της Πελοποννήσου,παρόλο που είχαν τελειώσει τα Ολύμπια και τα Κάρμεια,έμειναν αδιάφορες και προτίμησαν να παραμείνουν ουδέτερες.Η στρατιωτική δύναμη που συγκεντώθηκε στον Ισθμό,υπολογίζεται σε 25.000-30.000 άνδρες.
Οι Έλληνες που είχαν συγκεντρωθεί στον Ισθμό, ήταν σίγουροι πως αγωνίζονταν τον υπέρ πάντων αγώνα και χωρίς να τρέφουν πολλές ελπίδες για μια νίκη των Ελλήνων στη θάλασσα, συνέχισαν να πασχίζουν να ενισχύσουν με κάθε τρόπο την άμυνά τους.
Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ
Ο Ξέρξης με τις χεραίες του δυνάμεις εισέβαλε στην Αττική στα μέσα Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ.ενώ την ίδια στιγμή κατέπλεε στην περιοχή Φαλήρου-Πειραιά ο Περσικός στόλος,διαμέσου του στενού του Ευρίπου,έχοντας διανύσει την απόσταση από το Αρτεμίσιο σε τρείς ημέρες.
Στις δυνάμεις του Ξέρξη,μετά από τις Θερμοπύλες,είχαν προστεθεί σύσσωμοι οι Βοιωτοί,με εξαίρεση τους Θεσπιείς και Πλαταιείς.Επίσης υπήρχαν ακόμη και νησιώτες από την Κάρυστο,την Άνδρο,την Τήνο,την Πάρο και άλλα νησιά.Όσο πιό βαθειά στην Ελλάδα προχωρούσε ο Ξέρξης,τόσο περισσότεροι λαοί τον ακολουθούσαν.
Η Περσική στρατιά αναπτύχθηκε τόσο προς Ελευσίνα όσο και προς τα Μεσόγεια και το Σούνιο.Ο Ξέρξης εγκατέστησε το στρατηγείο του στο Φάληρο.
Οι Πέρσες εισερχόμενοι στην Αθήνα αντίκρυσαν μια έρημη πόλη από τους κατοίκους της και επιδόθηκαν σε λεηλασίες,καταστροφές και εμπρησμούς.Σύντομα φόνευσαν τους ελάχιστους ηλικιωμένους και ασθενείς που βρήκαν στους δρόμους και στα σπίτια τους.Στη συνέχεια μια Περσική δύναμη κατέλαβε τον λόφο του Αρείου Πάγου απέναντι από την Ακρόπολη και άρχισαν την πολιορκια της. Η μέθοδος που επινόησαν ήταν ρίχνουν στο ξύλινο φράγμα της εισοδου,βέλη με φλεγόμενα στουπιά. Το ξύλινο τείχος τούς είχε δημιουργήσει πρόβλημα,αλλά οι ελάχιστοι Αθηναίοι, μολονότι αντιμετώπιζαν άμεσα θανάσιμο κίνδυνο και το φράγμα άρχισε να αχρηστεύεται, αρνήθηκαν να παραδοθούν ή να ακούσουν τις προτάσεις που τους έκαναν οι Πεισιστρατίδες,που συνόδευαν τους Πέρσες,για συνθηκολόγηση.
Όλη τους η εφευρετικότητα διοχετεύτηκε στον αγώνα να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους. Ανάμεσα στα άλλα, έσπρωξαν στρογγυλούς λίθους πάνω τους, όταν οι εχθροί επιχείρησαν να πλησιάσουν τις πύλες και για αρκετό διάστημα ο Ξέρξης δεν ήξερε τι να κάνει, για να τους καταλάβει.
πολύ απόκρημνο και οι αμυνόμενοι δεν έβαλαν σκοπούς γιατί θεωρούσαν ότι ήταν αδύνατον να σκαρφαλώσει κανείς.Μερικοί όμως Πέρσες στρατιώτες κατάφεραν να ανέβουν τον απόκρημνο βράχο.Όταν οι Αθηναίοι τους αντίκρυσαν στην κορυφή επικράτησε πανικός και άλλοι έπεσαν στο κενό από τα τείχη και σκοτώθηκαν και άλλοι ζήτησαν καταφύγιο στο εσωτερικό του ναού.Οι Πέρσες που ανέβηκαν,άνοιξαν τις πύλες διάπλατα και κατέσφαξαν τους ικέτες.Στην συνέχεια άρπαξαν τους θησαυρούς του ναού και έκαψαν τα πάντα επάνω στην Ακρόπολη,μεταξύ των οποίων και τον ημιτελή ναό της Αθηνάς και την "Ιερα Άλτη",δηλαδή την ελιά που είχε προσφέρει η θεά Αθηνά στους κατοίκους της πόλης κατά την φιλονικία της με τον Ποσειδώνα για το ποιός από τους δύο θα γινόταν πολιούχος θεός της πόλεως και η οποία βρισκόταν δίπλα στο Ερέχθειο.Την ίδια τύχη επεφύλαξαν και σε ολόκληρη την Αθήνα,αφού πρώτα την λεηλάτησαν.
Την επόμενη ημέρα ο Ξέρης κάλεσε κοντά του τους εξόριστους Αθηναίους που τον ακολουθούσαν στην εκστρατεία του και τους διέταξε να ανέβουν στην Ακρόπολη και να κάνουν θυσίες σύμφωνα με το Αθηναϊκό τυπικό.Ίσως τον ώθυσε σ'αυτή την απόφαση κάποιο όνειρο που είδε ή επειδή είχε τύψεις που έκαψε τον ναό.Οι Αθηναίοι εξόριστοι έκαναν ότι τους πρόσταξε,αλλά συγχρόνως διαπίστωσαν ότι ένα νέο κλαδί,έναν πήχη μακρύ (44,4 εκατ.)είχε φυτρώσει από τον κορμό της καμένης"Ιεράς Άλτης"και το ανέφεραν αμέσως στον βασιλιά.
Ο Ξέρξης ,κύριος πλέον της Αθήνας,έστειλε έναν ιππέα στα Σούσα της Περσίας για να αναγγείλει την επιτυχία του στον θείο του και αδελφό του Δαρείου Α',Αρτάβανο !
ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Η ανάπτυξη ενός τεράστιου στρατού που υπολογίζετο σε 350.000 στην περιοχή Πειραιώς-Φαλήρου και η ανάπτυξη ενός ισχυρότατου στόλου 700 περίπου πλοίων απέναντι τους δεν ήταν μιά απλή εξέλιξη των επιχειρήσεων για τους Έλληνες αρχηγούς.Πολλόι απ'αυτούς αναλογιζόμενοι τα 3,5,10,20 πλοία που διοικούσαν,ένιωθαν δέος απέναντι στις πολυάριθμες εχθρικές Μοίρες.Στο Αρτεμίσιο ο καιρός είχε σταθεί ιδιαίτερα ευνοϊκός για την Ελληνική πλευρά,καταστρέφοντας 600 εχθρικά πλοία.Εντός όμως του κλειστού Σαρωνικού κόλπου,κάτι τέτοιο ήταν εντελώς αδύνατο.Επιπλέον οι Έλληνες προτιμούσαν να μάχονται στην θάλασσα ,έχοντας δίπλα τους,στην στεριά,της χερσαίες τους δυνάμεις για αλληλουποστήριξη.Στην Σαλαμίνα όμως ο Ελληνικός στόλος ήταν αποκομένος από μεγαλύτερο μέρος του Ελληνικού στρατου,που βρισκόταν στον Ισθμό.
 |
| ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΑΞΚΟΣ 5ος ΑΙΩΝ |
Η εικόνα των χιλιάδων Αθηναίων προσφύγων με τα λιγοστά πράγματα τους στα χέρια και λίγο αργότερα οι καπνοί από την φλεγόμενη πόλη τους,είχαν δυσμενή αντίκτυπο τόσο στο ηθικό όσο και στην τακτική σκέψη των Ελλήνων στρατηγών.Επίσης στην Σαλαμίνα η είδηση για τα όσα έγιναν στην Ακρόπολη της Αθήνας είχε μεγάλο αντίκτυπο,ώστε μερικοί από τους στρατηγούς δεν περίμεναν να συζητηθεί το θέμα σε συμβούλιο,αλλά επιβιβάσθηκαν στα πλοία τους και ετοιμάστηκαν να αποπλεύσουν. Κι αυτοί που έμειναν στη θέση τους, ψήφισαν να φύγουν για να υπερασπιστούν τον Ισθμό. Στη διάρκεια της νύχτας, αφού διέλυσαν τη συνέλευση ανέβαιναν στα πλοία.
 |
| ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ |
Σαλαμίνα, δε θα πολεμάτε πια για μια χώρα. Ο καθένας θα πάει στην πατρίδα του κι ούτε ο Ευρυβιάδης ούτε κανείς δε θα μπορέσει να εμποδίσει την ολοκληρωτική διάλυση του στόλου μας. Αυτό το σχέδιο είναι παράλογο και θα οδηγήσει την Ελλάδα στον όλεθρο. Προσπάθησε, αν μπορείς, να ανατρέψεις την απόφαση του Ευρυβιάδη και μείνετε εδώ".
Ο Θεμιστοκλής συμφώνησε μ’ αυτή την πρόταση και, χωρίς να πει λέξη, πήγε στο πλοίο του Ευρυβιάδη και ζήτησε να τον δει για κάτι που αφορούσε στο γενικό συμφέρον. Ο Ευρυβιάδης τον κάλεσε στο πλοίο του και του ζήτησε να πει τη γνώμη του, οπότε ο Θεμιστοκλής επανέλαβε ως δικές του ιδέες τα επιχειρήματα του Μνησίφιλου προσθέτοντας και μερικά άλλα, ώσπου τον έπεισε, με την επιτακτική έκκλησή του ότι έπρεπε να πάει αμέσως στην ξηρά και να καλέσει νέο συμβούλιο των στρατηγών.
Το συμβούλιο συγκλήθηκε και πριν προλάβει ο Ευρυβιάδης να ανακοινώσει τον λόγο για τον οποίο συγκέντρωσε τους στρατηγούς, ο Θεμιστοκλής συνεπαρμένος από την ανυπομονησία του άρχισε ένα μεγάλο λόγο. Τον διέκοψε ο Κορίνθιος στρατηγός Αδείμαντος, γιος του Ωκύτου και του είπε:. "Θεμιστοκλή αυτός που ξεκινάει πριν δοθεί το σύνθημα μαστιγώνεται". "Ναι", απάντησε ο Θεμιστοκλής, "αλλά αυτοί που αργούν να ξεκινήσουν δεν κερδίζουν κανένα έπαθλο".Ήταν μια ήπια απάντηση προς τον Κορίνθιο για την ώρα.
 |
| ΕΥΡΥΒΙΑΔΗΣ |
πρόσωπο τους συμμάχους. Αυτή τη φορά, ακολούθησε έναν εντελώς διαφορετικό δρόμο και είπε τα εξής: "Η σωτηρία της Ελλάδας εξαρτάται τώρα αποκλειστικά από σένα, αν ακολουθήσεις τη συμβουλή μου και αντιμετωπίσεις τον εχθρό εδώ, στη Σαλαμίνα, αντί να αποσυρθείς στον Ισθμό όπως σου προτείνουν οι άλλοι. Άφησε με να σου εκθέσω τα δυο σχέδια και μπορείς να τα συγκρίνεις και να διαλέξεις το καλύτερο. Ας μιλήσουμε πρώτα για τον Ισθμό. Αν πολεμήσεις εκεί, θα πρέπει, να γίνει στην ανοιχτή θάλασσα, πράγμα που είναι εναντίον μας αφού έχουμε λιγότερα και πιο αργά πλοία. Επιπλέον, ακόμα κι αν όλα πάνε καλά, θα χάσεις τη Σαλαμίνα, Μέγαρα και την Αίγινα. Αν, πάλι ο εχθρικός στόλος πλεύσει προς την Πελοπόννησο, ο στρατός θα τον ακολουθήσει,οπότε εσύ ο ίδιος θα έχεις οδηγήσει τον εχθρό εκεί, βάζοντας έτσι ολόκληρη την Ελλάδα σε κίνδυνο. Το δικό μου σχέδιο, αν το ακολουθήσεις, θα έχεις τα εξής πλεονεκτήματα. Πρώτον, η ναυμαχία θα γίνει σε στενό πέρασμα εκεί, αν τα πράγματα έρθουν όπως είναι λογικό να ελπίζουμε, πολεμώντας με λιγότερα πλοία εναντίον πολλών θα νικήσουμε. Πράγματι η σύγκρουση σε περιορισμένο χώρο ευνοεί εμάς, ενώ το ανοιχτό πέλαγος δίνει στους Πέρσες το πλεονέκτημα. Δεύτερον, θα διασωθεί η Σαλαμίνα, όπου έχουμε μεταφέρει τις γυναίκες και τα παιδιά μας. Και, τρίτον και σπουδαιότερο για σας,υπερασπίζεστε την Πελοπόννησο εξίσου καλά μένοντας εδώ και κάνοντας ναυμαχία για την Πελοπόννησο, όπως και στον Ισθμό. Με αυτό τον τρόπο, αν σκέφτεσαι σωστά, δε θα προσελκύσεις τους εχθρούς στην Πελοπόννησο. Αν τους νικήσουμε στη θάλασσα, όπως πιστεύω ότι θα γίνει, δε θα προχωρήσουν να σας επιτεθούν στον Ισθμό ούτε θα κάνουν βήμα πιο κάτω από την Αττική.Θα τραπούν σε άτακτη φυγή κι εμείς θα διατηρήσουμε την κυριαρχία μας στα Μέγαρα, στην Αίγινα και στη Σαλαμίνα, όπου ο χρησμός πρόβλεψε τη νίκη μας. Όταν ένας άνδρας καταστρώνει τα σχέδιά του με βάση την κοινή λογική, συνήθως πετυχαίνει το στόχο του,διαφορετικά, ούτε οι θεοί δεν είναι πρόθυμοι να στηρίξουν τα σχέδιά του".
.jpg) |
| ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΟΠΛΙΤΗΣ 5ος ΑΙΩΝ |
πατρίδα. "Ας αποκτήσει πρώτα πατρίδα ο Θεμιστοκλής, φώναξε, κι έπειτα ας δίνει τις συμβουλές του". Η ειρωνεία του φυσικά βασιζόταν στο γεγονός ότι η Αθήνα είχε πέσει στα χέρια των Περσών. Ο Θεμιστοκλής έλεγε πολλά κακά για τον Αδείμαντο και τους Κορίνθιους και ξεκαθάρισε με τα λόγια του ότι, όσο η Αθήνα συμμετείχε στο συμμαχικό στόλο με διακόσια πολεμικά πλοία, είχε και πόλη και χώρα πολύ ισχυρότερη από τη δική τους, αφού δεν υπήρχε ούτε ένα Ελληνικό κράτος που μπορούσε να τους απωθήσει αν αποφάσιζαν να του επιτεθούν.
Ο Αδείμαντος συνεχίζοντας τού είπε ότι αυτούς που στους αγώνες ξεκινούν πριν δοθεί το σύνθημα, τους ραπίζουν. Ο Θεμιστοκλής του αποκρίθηκε αμέσως ότι και αυτοί που ξεκινούν πολύ μετά το σύνθημα δεν παίρνουν βραβείο. Τότε ο Ευρυβιάδης θύμωσε και σήκωσε το ραβδί του να χτυπήσει τον Θεμιστοκλή. Ο Θεμιστοκλής, όμως, σαν ψύχραιμος που ήταν, αντί να οργισθεί, είπε τη φράση: "Πάταξον μεν, άκουσον δε".
Ο θυμός του Ευρυβιάδη πέρασε αμέσως και ο Θεμιστοκλής συνέχισε απευθυνόμενος στον Ευρυβιάδη :"Όσο για σένα, αν μείνεις εδώ θα αποδειχτείς ενάρετος άνδρας. Αν φύγεις, θα καταστρέψεις την Ελλάδα. Σ’ αυτό τον πόλεμο, όλα εξαρτώνται από το στόλο. Σε ικετεύω ν’ ακολουθήσεις τη συμβουλή μου.Αν αρνηθείς,θα επιβιβάσουμε αμέσως στα πλοία τις οικογένειές μας και θα φύγουμε για τη Σίρη της Ιταλίας,μας ανήκει εδώ και πολύ καιρό κι οι χρησμοί έχουν προβλέψει ότι οι Αθηναίοι πρέπει να ζήσουν κάποτε εκεί. Όταν εσείς χάσετε τέτοιους συμμάχους, να θυμηθείτε τα λόγια μου".
Τα λόγια αυτά του Θεμιστοκλή ήταν αρκετά για να μεταπείσουν τον Ευρυβιάδη.Αναμφίβολα, το κυριότερο κίνητρό του ήταν ο φόβος μήπως έχανε την Αθηναϊκή υποστήριξη, υποχωρώντας στον Ισθμό. Γιατί χωρίς τους Αθηναίους δεν είχε καμιά ελπίδα αν εμπλεκόταν σε ναυμαχία. Έτσι αποφάσισε να μείνουν εκεί που βρίσκονταν και να αντιμετωπίσουν τον εχθρό στη Σαλαμίνα.
Οι Έλληνες αποφάσισαν να προσευχηθούν στους θεούς και να κάνουν έκκληση να πολεμήσουν στο πλευρό τους οι γιοι του Αιακού. Και δεν έχασαν στιγμή. Προσευχήθηκαν σε όλους τους θεούς, επικαλέστηκαν τον Αίαντα και τον Τελαμώνα από τη Σαλαμίνα κι έστειλαν ένα πλοίο στην Αίγινα, για να φέρει το αγάλματα του Αιακού και τους άλλους γιους του.
 |
| ΑΙΑΚΟΣ |
του Αιακού, μάλιστα διοργάνωναν ετήσιες γιορτές, τα Αιάκεια.Εκτός από την Αίγινα ο Αιακός ήταν γνωστός σε ολόκληρη την Ελλάδα και τιμούσαν την μνήμη του στην Αθήνα και σε πολλά μέρη ακόμη. Στην Αθήνα μάλιστα μια σειρά από σημαντικές οικογένειες θεωρούσαν ότι κατάγονταν από τον Αιακό. Πόλλοι ένδοξοι Αθηναίοι όπως ο Μιλτιάδης, ο Κίμωνας, ο Θουκυδίδης και ο Αλκιβιάδης ανήκαν στους Αιακίδες.
Η εικόνα πάντως που μας παραδίδεται παρουσιάζει τόσο τους Πελοποννήσιους στον στόλο όσο και εκείνους στον Ισθμό να κατακρίνουν την απόφαση του Ευρυβιάδη για άμυνα στην Σαλαμίνα,κατηγορώντας των για απερισκεψία.Οι διαμαρτυρίες των Πελοποννησίων ήταν πάρα πολύ έντονες.Ο Διόδωρος περιγράφει ακόμη πιό ταραγμένη την κατάσταση ανάμεσα στα πληρώματα του Ελληνικού στόλου,λέγοντας πως "το πλήθος δεν πειθαρχούσε και όπως όλοι ήταν τρομαγμένοι από το μέγεθος των περσικών δυνάμεων,δεν έδινε κανείς σημασία στα λόγια των αρχηγών (Διοδ.ΙΑ,16).
Η κατάσταση ήταν πολύ έκρυθμη και έτσι υπό το βάρος αυτών των γεγονότων ο Ευρυβιάδης έχοντας συνείδηση της κρισιμότητας των στιγμών και θέλοντας να εξασφαλίσει τη μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση των άλλων Ελλήνων,συνεκάλεσε νέο πολεμικό συμβούλιο.
Ο Θεμιστοκλής,έξαλλος που οι Έλληνες ξέχασαν αμέσως όλα όσα τους είχε πεί και ήταν έτοιμοι να υιοθετήσουν την άποψη των Πελοποννησίων χάνοντας το μεγάλο πλεονέκτημα που πρόσφερε ο τόπος,προέβει σε μιά τολμηρή κίνηση.Έστειλε κρυφά από τους Έλληνες με μιά βάρκα έναν "δικό του" άνθρωπο,τον Σίκκινο,δούλο και παιδαγωγό των παιδιών του,περσικής μάλιστα καταγωγής,σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Θεμιστ.12).Εκείνος ισχυρίσθηκε,όταν βρέθηκε ενώπιον του Ξέρξη,πως τον έστειλε ο Θεμιστοκλής και πως εκείνος επιθυμεί να νικήσουν οι Πέρσες: "Μ'έστειλε ο στρατηγός των Αθηναίων κρυφά από τους άλλους Έλληνες,διότι διάκειται ευνοϊκά προς τον βασιλέα και προτιμά να υπερισχύσετε εσείς καλύτερα παρά οι Έλληνες,για να σας ανακοινώσω ότι οι Έλληνες τρομοκρατημένοι σκοπεύουν να φύγουν με τρόπο τώρα.Να μιά ευκαιρία να εκτελέσετε το ωραιότερο κατόρθωμα του κόσμου,αν δεν τους αφήσετε να διαφύγουν,ούτε και πρόκειται να σας φέρουν αντίσταση,αυτοί που είναι με το δικό σας μέρος και άλλοι που δεν είναι"(Ηρδ.8,75).Σίγουρα όσα ανέφερε στον Ξέρξη ήταν αλήθεια,συγχρόνως όμως απέτρεπε την Ελλάδα από πιθανότατη καταστροφή της,εξανάγκαζοντας τους Έλληνες να πολεμήσουν στη Σαλαμίνα.
Εδώ φαίνεται η μεγαλοφυία,η τολμηρή ιδιοσυγκρασία αλλά και ο αδίστακτος χαρακτήρας του μεγάλου Αθηναίου στρατηγού.Ο Θεμιστοκλής με την άφθαστη στρατηγική του διορατικότητα,δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει κάθε μέσο προς όφελος της πατρίδας.Το ηθικά σωστό για τον Θεμιστοκλή ήταν το εθνικό συμφέρον και ωφέλιμο (ύψιστο πράγματι μάθημα στρατηγικής και διπλωματίας).Φαίνεται τελικά πως ήταν μια αναμέτρηση "εγκεφάλων" με την διάνοια του Θεμιστοκλή να υπερέχει κλάσεις από εκείνη των Περσών επιτελών και του Ξέρξη βέβαια.Ο Θεμιστοκλής με έξυπνες κινήσεις οδήγησε τελικά τον αντίπαλο του,Πέρση Βασιλιά στον όλεθρο.Οι Ελληνικές τριήρεις ήταν απλά το μέσο,η κινητήρια δύναμη ήταν ο γιγαντιαίος νους του γιού του Νεοκλέους.Δικαιωματικά ήταν περήφανη η μητέρα του,η Θρακιώτισσα Άβρότονον,όταν καυχιόταν πως γέννησε τον μεγάλο ανάμεσα στους Έλληνες Θεμιστοκλή.
 |
| ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ Ο ΔΙΚΑΙΟΣ |
του είπε:"πήγαινε ο ίδιος να τα πείς στους συνεδριάζοντες γιατί εμένα δεν θα με πιστέψουν ".Μέχρι εκείνη την στιγμή οι Έλληνες στρατηγοί λογομαχούσαν και δεν είχαν αντιληφθεί τις κινήσεις του περσικού στόλου ο οποίος εκμεταλεύτικε την ασέληνη νύχτα.Ο Αριστείδης παρουσιάσθηκε ενώπιον τους και τους ανέφερε τις κινήσεις των Περσών.Στην αρχή οι Έλληνες στρατηγοί ήταν επιφυλακτικοί και δυσπιστούσαν στον Αριστείδη,αλλά μετά από λίγο έφθασε μία Τηνιακή τριήρης με κυβερνήτη τον Παναίτιο που αυτομόλησε απο τον περσικό στόλο και επιβεβαίωσε τις πληροφορίες του Αριστείδη.
Τότε συνέβει αυτό που είναι το πιό χαρακτηριστικό φαινόμενο της Ελληνικής κυκλοθυμικής ιδιοσυγκρασίας.Οι ίδιο οι άνθρωποι που λίγο πριν φιλονικούσαν και ήθελαν να αποφύγουν την μάχη,όταν διαπίστωσαν ότι ήταν υποχρεωμένοι να πολεμήσουν,αποφάσισαν ότι έπρεπε να νικήσουν.Μέσα σε ατμόσφαιρα ενθουσιασμού άρχισαν τις ετοιμασίες για την ιστορική ναυμαχία.
ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΠΕΡΣΩΝ
Ο Ξέρξης ο οποίος εγκατέστησε το στρατηγείο του στο Φάληρο,συγκάλεσε πολεμικό συμβούλιο για την λήψη αποφάσεων.Για τον σκοπό αυτό κάλεσε όλους τους τυρράνους των κρατών που τον ακολουθουσαν και όλους τους διοικητές των ναυτικών μοιρών.Αφού κάθισαν όλοι με την σειρά,ο Ξέρξης έστειλε το Μαρδόνιο να ρωτήσει τη γνώμη του καθενός για την προοπτική μιας ναυμαχίας.
 |
| ΞΕΡΞΗΣ |
Φαίνεται πως η αρχική απόφαση του Ξέρξη ήταν να φθάσει στην Σαλαμίνα "δια ξηράς",γεμίζοντας με χώμα το στενό πέρασμα από την σημερινή ακτή της Αμφιάλης προς την σημερινή νησίδα "Άγιος Γεώργιος".Η απόπειρα αυτή ,αν και τεχνικά δεν ήταν αδύνατη,αποσοβήθηκε,γιατί οι Έλληνες περιπολούσαν έχοντας έμπειρους τοξότες στα πλοία τους,οι οποίοι εμπόδισαν αποτελεσματικά την εργασία των μηχανικών και εργατών.
απρόβλεπτη και αθέατη από πλευράς τους,λόγω των βουνών της Σαλαμίνας,Έλληνική κίνηση,που θα επέτρεπε στους Έλληνες να καταναυμαχήσουν την μικρότερη μοίρα και κατόπιν να επέλθουν στις προφυλαγμένεςθέσεις τους,αποσκοπώντας στη συνεχή μείωση της περσικής δύναμης,η οποία βέβαια δεν μπορούσε να μείνει συνέχεια στην Αττική,καθόσον σε λίγο θα ερχόταν ο χειμώνας.
Επιπλέον,ο Ξέρξης γνώριζε πως η κατάληψη της Αθήνας δεν σήμαινε σε στρατηγικό επίπεδο τίποτε το καθοριστικό,από την στιγμή που η πόλη διατηρούσε ακέραιες και αξιόμαχες τις δυνάμεις της,τον πανίσχυρο στόλο των 200 τριήρεων,έτοιμες να δώσουν ανά πάσα στιγμή ένα θανάσιμο πλήγμα στην όλη περσική επιχείρηση.
Εχοντας περιέλθει σε δυσχερή θέση ,ο Ξέρξης και οι ναύαρχοι του γνώριζαν καλά πως για να κερδίσουν τον πόλεμο έπρεπε να κατανικήσουν τον ισχυρό αντίπαλο στόλο,κάτι τέτοιο όμως δεν τολμούσαν να το επιχειρήσουν μέσα στο στενό όπου θα είχε πλεονέκτημα.Έπρεπε να τον αναγκάσουν να βγεί στο ανοιχτό πέλαγος και να τον προσβάλουν εκεί.Το πως όμως θα επετύγχαναν αυτό παρέμενε αναπάντητο ερώτημα.
 |
| ΑΡΤΕΜΙΣΙΑ |
έφευγαν ο καθένας για την ιδιαίτερη πατρίδα του.Αντίθετα,του είπε,αν βιαζόταν και έδινε ναυμαχία,σε ενδεχόμενη ήττα του αυτοκρατορικού ναυτικού θα παρασυρόταν σε καταστροφή και το πεζικό.
Επίσης η Αρτεμισία εξεφράσθει υποτιμητικά για τους,Αιγύπτιους,Κυπρίους,Κίλικες,Πάμφυλους,οι οποίοι όπως είπε δεν παρέχουν καμία ωφέλεια.Ο Ξέρξης εκτίμησε την Αρτεμισία για τις προτάσεις της,αλλά παρ'όλα αυτά υιοθέτησε τις προτάσεις της πλειοψηφίας.
Ωστόσο,είναι αλήθεια πως ο περσικός στόλος δεν μπορούσε να δράσει ανεξαρτητα από το πεζικό.Προκειμένου λοιπόν να προελάσει προς την Πελοπόννησο ήταν απαραίτητο να ακολουθήσει και ο στόλος.Ο Ξέρξης καταλάβαινε πως έπρεπε είτε να καταστρέψει τον Ελληνικό στόλο που ναυλοχούσε στην Σαλαμίνα,είτε να αφήσει στον Σαρωνικό μια δύναμη για να ακυρώσει οποιαδήποτε εχθρική ενέργεια και να εξασφαλίσει τον ανεφοδιασμό των δυνάμεων του.Αν όμως ο περσικός στόλος χωριζόταν,θα έχανε το ιδιαίτερα σημαντικό πλεονέκτημα της υπεροπλίας του.
Με βάση αυτά τα δεδομένα,ο Ξέρξης,που βιαζόταν να αποσπάσει μια θριαμβευτική νίκη,αποφάσισε να χτυπήσει τους Έλληνες στο στενό της Σαλαμίνας,βαθιά πεπεισμένος πως παρόντος του ιδίου,τα πληρώματα του στόλου του θα πολεμούσαν με μεγαλύτερη γενναιότητα απ'ότι στο Αρτεμίσιο.Κατά τα φαινόμενα,αντικειμενικός σκοπός των Περσών ήταν μια επίθεση εναντίον των Ελληνικών πλοίων που είχαν συρθεί στις αμμουδιές του κόλπου της Σαλαμίνας.Μετά την καταστροφή του Ελληνικού στόλου,ο στρατός των Πελοποννησίων στον Ισθμό δεν θα είχε καμιά ελπίδα.
μέσα στην νύχτα 200 Αιγυπτιακά πλοία,να περιπλεύσουν την Σαλαμίνα και να φράξουν το στενό μεταξύ Σαλαμίνας και Μεγάρων ,ώστε να εμποδίσουν πιθανή υποχώρηση και φυγή των Ελληνικών πλοίων.Επίσης έδωσε διαταγή να αποβιβαστούν στο νησάκι της Ψυττάλειας 4.000 Πέρσες πεζοί με αποστολή από την ώρα που θα άρχιζε η ναυμαχία να σώζουν τους δικούς τους ναυαγούς και να φονεύουν τους εχθρούς.
Όλες αυτές οι κινήσεις των Περσών εκτελέσθηκαν αθόρυβα μέσα στο πυκνό σκοτάδι λόγω της ασέληνης νύχτας χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Έλληνες που λογομαχούσαν και τελικά πίστεψαν πως είχαν καταφέρει να τους αιφνιδιάσουν.
Συγχρόνως ο στρατός των βαρβάρων ξεκίνησε την πορεία του για την Πελοπόννησο την ίδια νύχτα.
ΕΝΑ ΠΕΡΙΕΡΓΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ
Υπάρχει μια ιστορία που λεγόταν από τον Δίκαιο, γιο του Θεοκύδη, έναν Αθηναίο εξόριστο που είχε αρκετή δύναμη ανάμεσα στους Πέρσες. Μετά την εκκένωση της Αθήνας κι ενώ ο στρατός του Ξέρξη ρήμαζε τα περίχωρα, έτυχε να βρίσκεται στο Θριάσιο Πεδίο μαζί με τον Σπαρτιάτη πρώην βασιλιά Δημάρατο. Είδαν ένα σύννεφο σκόνης, όπως αυτό που σηκώνει ένα σώμα τριάντα χιλιάδων πολεμιστών που προελαύνει, να έρχεται από την κατεύθυνση της Ελευσίνας κι αναρωτήθηκαν ποιος στρατός μπορούσε να είναι,όταν, ξαφνικά, άκουσαν φωνές. Ο Δίκαιος νόμισε πως αναγνώρισε τον ύμνο του Ιάκχου αλλά ο Δημάρατος, που δεν ήταν εξοικειωμένος με τη θρησκευτική τελετή της Ελευσίνας, ρώτησε τον σύντροφό του σε ποιους ανήκαν αυτές οι φωνές. Και αυτός είπε: "Δημάρατε, δεν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία ότι ο στρατός του βασιλιά θα υποστεί φοβερή καταστροφή. Δεν έχει απομείνει ούτε ένας άνδρας ζωντανός στην Αττική,άρα η φωνή που ακούγεται πρέπει να ανήκει σε κάποιο θεό που έρχεται από την Ελευσίνα φέρνοντας βοήθεια στην Αθήνα και τους συμμάχους της. Αν κατέβει προς την Πελοπόννησο, ο στρατός κι ο ίδιος ο βασιλιάς θα διατρέξουν θανάσιμο κίνδυνο.Αν κινηθεί προς τη Σαλαμίνα,ο Ξέρξης μπορεί να χάσει τον στόλο του. Κάθε χρόνο οι Αθηναίοι κάνουν μια γιορτή προς τιμήν της Μητέρας και της Κόρης, κι όποιος θέλει από τους ντόπιους ή και τους άλλους Έλληνες μπορεί να μυηθεί στα μυστήρια.Αυτό που ακούς είναι ο ύμνος του Ιάκχου, που ψάλλεται πάντα σ’ αυτή τη γιορτή". "Μην πεις λέξη σε κανένα γι’ αυτό", είπε ο Δημάρατος. "Αν φτάσει στ’ αυτιά του βασιλιά, μπορεί να χάσεις το κεφάλι σου κι ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος στον κόσμο δε θα μπορέσει να σε σώσει. Γι’ αυτό, κράτα το στόμα σου κλειστό και οι θεοί θα φροντίσουν το στρατό του βασιλιά".
Ενώ μιλούσε ο Δημάρατος, το σύννεφο της σκόνης, από το οποίο ακουγόταν η μυστηριώδης φωνή, υψώθηκε ψηλά στον ουρανό και απομακρύνθηκε πετώντας προς τη Σαλαμίνα, όπου ήταν αγκυροβολημένος ο Ελληνικός στόλος. Έτσι κατάλαβαν οι δυο άνδρες ότι η ναυτική δύναμη του Ξέρξη ήταν γραφτό να καταστραφεί.
Αυτή ήταν η ιστορία του Δικαίου, του γιου του Θεοκύδη, που επικαλείται τη μαρτυρία του Δημάρατου και άλλων.
Επίσης οι ιερείς της Ελευσίνας επέμεναν να γίνει σε εκείνο το σημείο η ναυμαχία και έστειλαν απεσταλμένο τον Μνησίφιλο για να γίνει η ναυμαχία απέναντι από το Θριάσιο πεδίο.Υπάρχει περιγραφή στον Πλούταρχο στούς "Παράλληλους Βίους στον <Θεμιστοκλή>" όπου αναφέρεται ότι όταν άρχισε η ναυμαχία εμφανίστηκε μία λάμψη από την Ελευσίνα,ένα μεγάλο φως.Στην συνέχεια ακούστικε "μέγας ήχος" μέχρι την θάλασσα.Παρουσιάστηκε ένα νέφος το οποίο σηκωνόταν βαθμιαία από την γη και έπεφτε στις εχθρικές τριήρεις.Αν ήταν πύραυλος πως θα τον περιέγραφαν τότε οι Αθηναίοι ?
ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
Έλληνες
---------
 |
| ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΤΡΙΗΡΗΣ |
180,Κόρινθος 40,Αίγινα 30,Χαλκίδα 20(δανεικά από την Αθήνα), Σπάρτη 16,Μέγαρα 20, Σικυώνα 15,Επίδαυρος 10,Αμβρακία 7,Ερέτρια 7,Τροιζήνα 5,Νάξος 4,Ερμιόνη 3,Λευκάδα 3,Κέα 2,Στύρα 2,Κρότων 1,Λήμνος 1,Τήνος 1(που αυτομόλησε).Σύνολο 368.
Υπήρχαν επίσης 14 Πεντηκοντόροι από την Μήλο,την Σίφνο,την Σέριφο,την Κέα και την Κύθνο οι οποίες κατά πάσα πιθανότητα παρήχαν βοηθητικές υπηρεσίες.
Στο σύνολο των πλοίων επέβαιναν περίπου 75.000 άνδρες,από τους οποίους 4.000-5.000 ήταν οπλίτες-επιβάτες,(14 οπλίτες και 4 τοξότες σε κάθε πλοίο) και 70.000 ναυτικοί(οι 63260
κωπηλάτες).Όλοι ελεύθεροι πολίτες και όχι δούλοι.
 |
| ΠΕΝΤΗΚΟΝΤΟΡΟΣ |
Πέρσες
--------
Σύμφωνα με τους ιστορικούς Ηρόδοτο και Διόδωρο,ο αρχικός αριθμός των καθ'αυτό πολεμικών πλοίων,των τριήρεων,των Περσών ήταν 1207,στα οποία προστέθηκαν κατά την διάρκεια της εκστρατείας και άλλα 120 των παραλιακών πόλεων της Θράκης και των νήσων Σαμοθράκης,Θάσου ,Λήμνου (βιαίως κατά πάσα πιθανότητα).
Όπως προανέφερα 400 κατεστράφησαν απο τρικυμία στην Σηπιάδα του Πηλίου,200 από την ίδια αιτία στα Κοίλα της Εύβοιας,45 αιχμαλωτίσθηκαν από τον Ελληνικό στόλο στις περιοχές Πηλίου και Αρτεμισίου και δύο αυτομόλησαν στους Έλληνες(Λήμνου και Τήνου).Σύνολο απωλειών 647.
Οι ιστορικοί δεν μας αναφέρουν πόσα κατεστράφησαν κατά τις ναυμαχίες του Αρτεμισίου,εκτιμούνται όμως από σύγχρονους ιστορικούς σε 50-70.Άρα οι Πέρσες είχαν συνολικές απώλειες περίπου 700-720 πλοίων και έμειναν με 630-650 περίπου τριήρεις.
Αυτό διασταυρώνεται και από τον Πέρση ναύαρχο Αχαιμένη,που ανέφερε στον Ξέρξη μετά την ναυμαχία του Αρτεμισίου,πως ο περσικός στόλος υπερείχε του Ελληνικού κατά 300 περίπου πλοία.
Μετά την ναυμαχία του Αρτεμισίου ήλθαν να προστεθούν κάποιες ενισχύσεις,που όμως δεν προσδιορίζονται.
 |
| ΠΕΡΣΙΚΗ ΤΡΙΗΡΗΣ |
και από τα καταληφθέντα νησιά Άνδρο,Τήνο,Σκόπελο,Σκιάθο,Πάρο,κλπ.Αυτές οι περιοχές όμως δεν διέθεταν μεγάλες ναυτικές δυνάμεις και έτσι καταλήγουμε σε έναν λογικό αριθμό 70 περίπου σκαφων.Οι ενισχύσεις αυτές ανέβασαν τον αριθμό του Περσικού στόλου στα 700-720 πλοία,τα οποία αφίχθησαν στον Φαληρικό όρμο.
Η εκτίμηση αυτή για τον αριθμό των περσικών πλοίων επιβεβαιώνεται έμμεσα και από τις συζητήσεις που έγιναν στο πολεμικό συμβούλιο των Περσών στο Φάληρο,ότι δηλαδή διέθεταν πλοία κατά τι λιγότερα από το διπλάσιο των Ελληνικών.
Στα περσικά πλοία επέβαιναν 150.000-155.000 περίπου άνδρες.Ο αυξημένος αριθμός προέκυψε από διαταγή της περσικής διοίκησης να επιβιβασθούν στα σκάφη περισσότεροι οπλίτες,περίπου 30-40.Το μέτρο αυτό υιοθετήθηκε μάλλον για ν'αντιμετωπισθούν ευκολότερα οι Έλληνες οπλίτες-επιβάτες,αν και,κατά μία άλλη εκδοχή,ήταν ένα μέτρο πρόνοιας έναντι των ετεροκλήτων πληρωμάτων του περσικού στόλου,που δεν ενέπνεαν πλήρη εμπιστοσύνη.
ΤΡΙΗΡΗΣ
Πριν συνεχίσουμε ας δούμε λίγο τα χαρακτηριστικά του κατ'εξοχήν πλοίου των αντιπάλων,την "Τριήρη".
ναυπηγός που ναυπήγησε τριήρεις αναφέρεται από το Θουκυδίδη ο περίφημος Κορίνθιος ναυπηγός Αμεινοκλής ο οποίος το έτος 704 π.Χ. ναυπήγησε για λογαριασμό των Σαμίων τέσσερις τριήρεις.Κατασκευαζόταν από έλατο ή πεύκο,ενώ η καρίνα από βελανιδιά.
Ηταν πλοίο μακρόστενο, ταχύ, χαμηλό, με ρηχή καρίνα και γενικά σχετικά ελαφριά και απλή συνολική κατασκευή.Το μήκος της κυμαινόταν από 33 έως 43 μέτρα, το πλάτος της 3,5-4,4 μέτρα, το ύψος της 2,1-2,5 μέτρα πάνω από την ίσαλο γραμμή.Η μέγιστη ταχύτητα της έφτανε περίπου τους 8 κόμβους μόνο με τα κουπιά και τους 10 με χρήση και του ιστίου με ούριο άνεμο.Το εκτόπισμα της τριήρους ήταν 80 - 100 τόνοι.Η δύναμή της βασιζόταν στους περίπου 170 κωπηλάτες (ερέτες), που ήταν τοποθετημένοι σε τρία επίπεδα (δύο εσωτερικά και το εξωτερικό).
Ως πηδάλιο χρησιμοποιούνταν μεγαλύτερα διπλά κουπιά στην πρύμνη. Είχε βύθισμα μόνο 0,9-1 μέτρα, οπότε διέθετε και τη δυνατότητα πλεύσης σε αβαθή νερά.Στην αρχή οι Τριήρεις ναυπηγούνταν ως "κοίλα πλοία", δηλαδή ανοικτά από πάνω με ένα κεντρικό(σανίδα)ή δύο ακραία καταστρώματα, ένα στη πλώρη όπου στέκονταν οι πολεμιστές, οι "επιβάτες" όπως λέγονταν στην αρχαιότητα, και ένα στη πρύμνη όπου και η θέση του Τριηράρχη. Αργότερα επικράτησε ο τύπος της "κατάφρακτης" τριήρους, δηλαδή με ενιαίο κατάστρωμα σε όλο το μήκος της.
Η τριήρης μπορούσε να κινηθεί με τα ιστία της, την κωπηλασία ή και με συνδυασμό των παραπάνω, όταν υπήρχε λόγος.Ως πολεμικό πλοίο ήταν κατασκευασμένη να έχει ως κύριο μέσον πρόωσης τα κουπιά και βοηθητικά τα ιστία (πανιά) που κατά κανόνα ήταν τετράγωνα ή περισσότερο τραπεζοειδή εκ των οποίων το κυριότερο φέρονταν επί κεραίας στον μεγάλο ιστό (κατάρτι) που ήταν στο μέσον του σκάφους, ενώ το μικρότερο φέρονταν σε κεκλιμένο ιστό εμπρός του κυρίου που ονομαζόταν "ακάτιος". Τα πανιά αυτά χρησιμοποιούνταν μόνο και εφόσον έπνεαν "ούριοι άνεμοι" δηλαδή από τη πρύμνη ή από τη πρύμνη του σκάφους.Υπήρχαν ακόμη δύο ειδών ιστία τα μεγάλα που χρησιμοποιούνταν για μεγάλες πλεύσεις και τα μικρά που χρησιμοποιούνταν όταν ο άνεμος ήταν ισχυρός και ως βοηθητικά στις ναυμαχίες, κατά τις οποίες τα μεγάλα ήταν πάντα διπλωμένα ή είχαν αφαιρεθεί από πριν.
Επειδή ήταν σχεδιασμένη για πολεμική δράση,διέθετε από κατασκευής της ιδιαίτερο οπλισμό: το έμβολο: Μια ξύλινη, επιμεταλλωμένη ή ολομεταλλική προεξοχή μήκους ως 2 μέτρων. Αποτελούσε φυσική προέκταση της τρόπιδας. Το βάρος του εκτιμάται ότι έφτανε περίπου τα 200 κιλά. Μερικές φορές πρόσθεταν και ένα δεύτερο μικρότερο έμβολο πάνω από το κύριο. Το βασικό έμβολο ποίκιλλε σε σχήμα κι άλλοτε έφερε δυο - τρεις οδοντώσεις και άλλοτε είχε μορφή ζώου ή θαλάσσιου τέρατος.
Όλες οι υπάρχουσες αρχαίες πηγές (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Δημοσθένης, κ.τ.λ.) συμφωνούν ως προς τον κανονικό αριθμό του πληρώματος της τριήρους: 200 άνδρες, οι οποίοι και κατανέμονταν ως ακολούθως:
Αξιωματικοί 7:
Τριήραρχος: Ο γενικός διοικητής της τριήρους, του πληρώματος και της υποστήριξης του πλοίου. Στην περίπτωση της Αθήνας ανήκε στην τάξη των "πεντακοσιομεδίμνων" ο οποίος και αναλάμβανε μαζί με την εξέχουσα αυτή θέση και την υποχρέωση της καταβολής του κόστους κατασκευής της τριήρους και όλων των εξόδων μισθοδοσίας του πληρώματος και της πάσης φύσεως συντήρηση, τροφοδοσίας και εξοπλισμού του σκάφους.
Κυβερνήτης: Ήταν ο υπεύθυνος για τον ασφαλή πλού. Χειρίζονταν το πηδάλιο.
Κελευστής: Ήταν ο υπεύθυνος για την εκπαίδευση των κωπηλατών. Διεύθυνε τους κωπηλάτες.
Πρωράτης: Συνήθως στέκονταν στην πλώρη, παρατηρώντας και αναφέροντας στους δυο παραπάνω ότι σημαντικό έβλεπε, (καθήκοντα οπτήρα).
Πεντηκόνταρχος: Το όνομα είναι απομεινάρι από την εποχή των πεντηκοντόρων, αλλά στις τριήρεις είχε καθήκοντα γραμματέα, ταμία και φροντιστή, ήταν υπεύθυνος για τα πάσης μορφής εφόδια.
Ναυπηγός: Ήταν ο υπεύθυνος των τεχνικών θεμάτων του σκάφους που περιλάμβαναν επισκευές και επιδιορθώσεις όταν απαιτούνταν.
Τριηραυλίτης: Χρησιμοποιούσε αυλό και ήταν υπεύθυνος του ρυθμού της κωπηλασίας.
Nαύτες γενικών καθηκόντων: 9 - 10.
Ερέτες (κωπηλάτες): 170.
Επιβάτες (πεζοναύτες): 14 (10 οπλίτες-ακοντιστές + 4 τοξότες).
Γενικά οι ναύτες στις Ελληνικές τριήρεις ήταν πολίτες και όχι δούλοι ή κατάδικοι. Αν χρειάζονταν η απασχόληση δούλων, τότε αυτοί απελευθερώνονταν πρώτα. Επίσης δεν ήταν δεμένοι στις θέσεις τους και αντίθετα συνήθως ήταν οπλισμένοι, ιδίως οι θρανίτες και έπαιρναν μέρος στη μάχη καταστρώματος σε περίπτωση ρεσάλτο.
Κατά τους κλασικούς χρόνους μισθοδοτούνταν αντί τριών οβολών ημερησίως και αργότερα αντί μιας δραχμής λαμβάνοντας και τροφοδοτική μερίδα σε είδος
ΠΑΡΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ
Πέρσες
---------
 |
| ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΠΕΡΣΩΝ |
βρισκόντουσαν ανατολικά κοντά στην Κυνοσούρα,συνωθούμενες η μία δίπλα στην άλλη.Από τις θέσεις αυτές μπορούσαν πλέον να δουν ένα μέρος των Ελληνικών τριήρεων που ήταν τραβηγμένες πάνω στις αμμουδιές της Σαλαμίνας.
Η τελική διάταξη του Περσικού στόλου ,είχε ως εξής:
-Στην δεξιά πτέρυγα τάχθηκε η ισχυρή και πλέον εμπειροπόλεμη μοίρα των Φοινίκων με 150-200 πλοία περίπου.
-Στο κέντρο τάχθηκαν οι μοίρεςτης Κιλικίας,της Λυκίας,της Παμφυλίας και των Ελλήνων της Κύπρου (συνολικά 200 πλοία).
γιου του Δαρείου και αδελφού του Ξέρξη.Μερικοί από τους Ίωνες θυμήθηκαν την έκκληση του Θεμιστοκλή στο Αρτεμίσιο και έμειναν πίσω στη διάρκεια της σύγκρουσης, αλλά οι περισσότεροι την αγνόησαν.
Ο τεράστιος αυτός περσικός στόλος με 120.000 περίπου άνδρες,απλώθηκε σε μήκος 5-6 χλμ,έχοντας στα νώτα του την ακτή του όρους Αιγάλεω(σημερινό Πέραμα,Κερατσίνι).
Ήταν φανερό πως οι εμπειροπόλεμοι και πολυπληθείς Φοίνικες,είχαν σαν αποστολή την υπεφαλάγγιση του Ελληνικού στόλου και την παρεμπόδιση διαφυγής του προς την Μεγαρίδα.Έτσι σε συνδυασμό με την Αιγυπτιακή μοίρα των 200 πλοίων που είχε αποσταλεί για την επιτήρηση του βόρειου στενού έναντι των Μεγάρων,ο Ελληνικός στόλος ήταν απόλυτα κυκλωμένος από τα πλοία του Ξέρξη,που περίμενε να "πιάσει στον ύπνο"τους υποχωρούντες Έλληνες,σύμφωνα με τις πληροφορίες του Θεμιστοκλή.
Τα μειονεκτήματα του περσικού στόλου ήταν πολλά :
-Τα πλοία είχαν ως κυβερνήτες Πέρσες ευγενείς που δεν είχαν ναυτική πολεμική πείρα.
-Η ύπαρξη 30-40 οπλιτών(επιβάτες) που επιβίβασαν οι Πέρσες στα πλοία υποδηλώνει μιά έντονη καχυποψία σχετικά με την νομιμοφροσύνη των Ιώνων,που μαζί με τους Φοίνικες ήταν οι πλέον αξιόμαχοι.
-Αυτή η υπεφόρτωση των Περσικών πλοίων δεν είχε την θετική εξέλιξη,(της υπεροπλίας στις συγκρούσεις των επιβατών μεταξύ πλοίων),που προσδοκούσαν οι Πέρσες αρχηγοί,γιατί τα πλοία τους με το επιπλέον βάρος έγιναν ακόμα πιό δύσκολα στον χειρισμό τους και συνεπώς μειώθηκε η ευελιξία τους.
Το μειονέκτημα αυτό επιδεινώθηκε με την αναπάντεχη για τους Πέρσες "φουσκοθαλασσιά",που ύπάρχει μέχρι και σήμερα τις πρωϊνές ώρες στο στενό,κάτι που αγνοούσαν τελείως οι Πέρσες,ήταν πρωτόγνωρο φαινόμενο γι'αυτούς και δεν ήταν εκπαιδευμένοι στην πλοήγηση των πλοίων σε τέτοιο φαινόμενο.
 |
| ΞΕΡΞΗΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΛΕΩ |
τους,σε αντίθεση με τα Ελληνικά,που δεν διέθεταν κατάστρωμα,πλην μιας στενής σανίδας κατά μήλος του πλοίου και έτσι ήταν πιό χαμηλά.Έτσι τα περσικά ήταν μεν πιό αξιόπλοα σε ανοιχτές θάλασσες,αλλά ταυτόχρονα και πιό ευαίσθητα στους πλευρικούς ανέμους λογω του ύψους τους,σε αντίθεση με τα Ελληνικά.
Ο Ξέρξης βρισκόταν κιόλας καθισμένος σε ψηλό σημείο για να παρατηρεί τον στόλο και την παράταξη.Είχε στήσει έναν χρυσό θρόνο στις πλαγιές του όρους Αιγάλεω,πιθανότατα στον λόφο όπου σήμερα βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου (υψ.54μ),στον μυχό του εκεί κόλπου,όπου υπάρχει αρκετός χώρος μεταξύ της παραλίας και του λόφου για να παραταχθεί ισχυρό τμήμα του στρατού του.
Έλληνες
----------
Οι Έλληνες,με το πρώτο φως του ήλιου,όταν αντελήφθησαν την περσική παρουσία στην είσοδο των στενών,τέθηκαν σε συναγερμό.Συγχρόνως έγινε ένας σεισμός, αισθητός τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα.
Αφού πήραν το πρωϊνό τους συγκεντρώθηκαν κατά πόλεις και έλαβαν διαταγές των διοικητών τους.Οι στρατηγοί εκφώνησαν πατριωτικούς λόγους στους οποίους τόνισαν την σημασία της επερχομένης σύγκρουσης και τις προσδοκίες των πολιτειών από τους μαχητές τους.
 |
| ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ |
φλογερός και ουσιαστικος.Στηριζόταν σε μια σύγκριση ανάμεσα στα καλύτερα και χειρότερα πράγματα στη ζωή και την τύχη του ανθρώπου και στην προτροπή να διαλέξουν τα καλύτερα.
Αμέσως μετά τους λόγους τα Ελληνικά πληρώματα (75.000 περίπου άνδρες)κατέλαβαν τις θέσεις τους μέσα σε κλίμα πατριωτικής έξαρξης και γενικού ενθουσιασμού.Σε αυτό συνετέλεσε προφανώς και η παρουσία δίπλα στα αγκυροβολημένα πολεμικά πλοία μεγάλου αριθμού αμάχων ,οι οποίοι με τον τρόπο τους (είτε με λόγια είτε μόνο με τη βουβή παρουσία τους κοντά στις ακτές και τη διάχυτη αγωνία ζωγραφισμένη στα πρόσωπα παιδιών,γυναικών και ηλικιωμένων)υποδείκνυαν στους πολεμιστές τον δρόμο του καθήκοντος.
Ιδιαίτερα για τους Αθηναίους,που γνώριζαν ότι οι περισσότεροι άμαχοι ήταν πρόσφυγες από την Αττική,όπως πολύ εύστοχα σημείωσε μεταγενέστερος συγγραφέας(Γ.Ψαρουλάκης) "γι'αυτούς ήταν ο υπέρ πάντων αγών.Αν ηττώντο δεν θα είχαν πια δική τους πατρίδα.Δεν μπορούσαν να υπολογίζουν στην ευσπλαχνία του Ξέρξη και γνώριζαν ότι η ήττα σήμαινε τον αφανισμό της Αθήνας ως ανεξάρτητης πόλης και πιθανότατα και των ιδίων.Οι φλόγες από το κάψιμο της πόλης της Παλλάδας δεν ήταν τίποτε μπροστά σ'αυτές που βάραινε τις καρδιές των Αθηναίων ναυμάχων ".
Τη στιγμή που οι άνδρες επιβιβάζονταν στα πλοία, έφτασε η τριήρης που είχε πάει στην Αίγινα για να φέρει τους Αιακίδες.
Η Ελληνική διάταξη με τα πλοία αναπτυγμένα στη θάλασσα από βορρά προς νότο είχε ως εξής:
-Στην αριστερή πτέρυγα τάχθηκε η ισχυρή Αθηναϊκή μοίρα των 180 τριήρεων υπό την διοίκηση του Θεμιστοκλή,έχοντας αριστερά της σαν στήριγμα την νησίδα Κέρεια ,ώστε να αποτραπεί κυκλωτική κίνηση των απέναντι της Φοινίκων.Η νησίδα Κέρεια είναι η σημερινή νησίδα Αγ.Γεώργιος η οποία έχει ενωθεί με την Σαλαμίνα και εκεί βρίσκεται ο πολεμικός μας ναύσταθμος.
-Στο κέντρο τάχθηκαν οι τριήρεις όλων των μικρών πόλεων (Χαλκίδας,Ερέτριας,Σικυώνας,κλπ).
-Στην δεξιά τιμητική πτέρυγα,απέναντι από τους Ίωνες του Ξέρξη,παρατάχθηκαν με την σειρά οι Μεγαρείς με 20 τριήρεις,οι Λακεδαιμόνιοι με 16,με επικεφαλής τον Ευρυβιάδη και δίπλα τους οι 30 αξιόμαχες Αιγινήτικες τριήρεις.Οι Μεγαρείς και οι Αιγινήτες παρατάχθηκαν στη δεξιά πτέρυγα γιατί ,σύμφωνα με τον Διόδωρο (ΙΑ,18),θεωρούντο ως οι ποί ικανοί μετά τους Αθηναίους και επιπλέον κυριαρχούσε η άποψη πως θα επεδείκνυαν την μεγαλύτερη μαχητικότητα,επειδή σε περίπτωση αποτυχίας δεν θα είχαν την δυνατότητα να καταφύγουν στην πατρίδα τους.
Η ισχυρότερη,στην Ελληνική διάταξη,ήταν η αριστερή πτέρυγα με τους Αθηναίους,η οποία σήκωσε και το κύριο βάρος της ναυμαχίας.
Η ακριβής διάταξη των Ελλήνων δεν είναι ακριβώς γνωστή και οι υπάρχουσες πληροφορίες αφήνουν πολλά κενά,με σημαντικότερο πού τάχθηκε η δεύτερη σε μέγεθος μοίρα των Κορινθίων με 40 πλοία.Το πιθανότερον είναι να είχε σταλεί για να εμποδίσει πιθανή παραβίαση του βορείου στενού από την Αιγυπτιακή μοίρα των 200 πλοίων.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει:"Σχετικά με την Κορινθιακή μοίρα,οι Αθηναίοι λένε ότι, στην αρχή της ναυμαχίας,ο Κορίνθιος διοικητής Αδείμαντος σήκωσε πανιά κι έφυγε πανικόβλητος. Βλέποντας οι Κορίνθιοι τον ναύαρχό τους να απομακρύνεται, τον ακολούθησαν. Ενώ όμως βρίσκονταν στο ύψος της ακτής της Σαλαμίνας όπου είναι χτισμένος ο ναός της Σκιράδας Αθήνας, συνάντησαν ένα παράξενο πλοίο που το έστειλε ο θεός. Αυτό πλησίασε τους Κορινθίους χωρίς να φανεί ότι το έστειλε κάποιος. Οι Κορίνθιοι, όταν τους έφτασε, δεν είχαν ιδέα τι έκανε ο υπόλοιπος στόλος. Απ’ αυτό που συνέβη αμέσως όμως μετά, οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για θεϊκή επέμβαση.Όταν το πλοίο τους πλησίασε αρκετά, άνδρες που βρίσκονταν στο κατάστρωμα φώναξαν: "Αδείμαντε, ενώ εσύ φέρεσαι ως προδότης λιποτακτώντας μαζί με τα πλοία σου, οι προσευχές της Ελλάδας εισακούστηκαν και νικά τους εχθρούς της. Ο Αδείμαντος δεν τους πίστεψε και τότε αυτοί του πρότειναν να τους πάρει ομήρους και να τους εκτελέσει όλους, αν οι Έλληνες δεν κέρδιζαν πράγματι στη ναυμαχία. Έτσι αυτός και τα υπόλοιπα πλοία του γύρισαν στον Ελληνικό στόλο αφού είχε τελειώσει η αναμέτρηση. Αυτή, όπως είπα ήδη, είναι μια ιστορία που λένε οι Αθηναίοι, ενώ οι Κορίνθιοι τη διαψεύδουν.Αντίθετα, υποστηρίζουν ότι τα πλοία τους έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στη ναυμαχία, πράγμα που παραδέχονται κι όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες".
Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ
Ήταν λίγο μετά την ανατολή της 29ης Σεπτεμβρίου 480 π.Χ.που άρχιζε εμπρός στην μικρή Σαλαμίνα μιά μάχη που θα έκρινε όχι μόνο την τύχη της Ελλάδας,αλλά και του Ευρωπαϊκού πολιτισμού γενικότερα.Κανείς ποτέ δεν πρέπει να ξεχάσει πως οι βάρβαροι εδώ σταμάτησαν,εμπρός στου Αίαντα του τρανού το ιστορικό νησί !!!
Οι Έλληνες,62000 άνδρες επιβαίνοντες σε 328 τριήρεις(οι 40 Κορινθιακές είχαν άλλη αποστολή όπως προανέφερα),άρχισαν γενική επίθεση.Αμέσως ξεκίνησε και ο περσικός στόλος.Μέσα στη στενή λεκάνη της Σαλαμίνας 900 περίπου πολεμικά πλοία και 182.000 άνδρες ήταν έτοιμοι να εμπλακούν στην μάχη στην οποία ταυτόχρονα διακυβεύοταν η ελευθερία της Ελλάδας και το γόητρο της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας του γνωστού κόσμου.
Οι πολεμιστές των αγημάτων στέκονταν όρθιοι στις πρώρες των πλοίων ,με τις λόγχες των δοράτων τους να αστράφτουν στον ήλιο,έτοιμες να σκορπίσουν τον θάνατο.Και οι τριήραρχοι ανυπομονούσαν να μπήξουν το χάλκινο έμβολο του σκάφους στα πλευρά κάποιου εχθρικού πλοίου.Παντού αντηχούσαν τα παραγγέλματα των κελευστών,ενώ το νερό άφριζε από την ρυθμική κίνηση 150.000 κουπιών που σκίζανε την θάλασσα.
Τότε ακούστηκε από το μέρος του Ελληνικού στόλου ένας ήχος,σαν βοή τραγουδιού,αντιλαλώντας
στα βράχια των γύρω ακτών και προκαλώντας απορία και δέος στους βαρβάρους."Της σάλπιγγος ο αχός φλόγιζε",δίνοντας ρυθμό στα κουπιά και στόματα Ελληνικά,που τραγουδούσαν σεμνό πολεμικό παιάνα :
"Ω παίδες Ελλήνων,ίτε,ελευθερούτε πατρίδ'
ελευθερούτε δε παίδας,γυναίκας,θεών τε
πατρώων έδη,θήκας τε προγόνων.Νυν υπέρ
πάντων αγών"
Όμως και οι βάρβαροι άρχισαν να κραυγάζουν δικές τους πολεμικές κραυγές και να κτυπούν με τα ξίφη τις ασπίδες τους και τις κουπαστές των πλοίων τους:"Τρομεροί να τους δεις στη μάχη φοβέρα γιομάτοι από τ'άγριο της καρδιάς των τ'αδάμαστο θάρρος.Μια τρομερή βοή απλώθηκε με τις ανθρώπινες κραυγές να συναγωνίζονται τη σάλπιγγα του μισητού χαλκού"(Αισχύλου,Πέρσαι,27-28).Ξαφνικά,και ενώ οι δύο στόλοι έδειχναν πως σε λίγο θα συγκρούονταν,ήχησαν οι σάλπιγγες των Ελληνικών πλοίων και οι κωπηλάτες σήκωσαν τα κουπιά και "ανέκρουσαν πρύμνα"(κινήθηκαν προς τα πίσω).Μπροστά στα μάτια των έκπληκτων Περσών,που πίστεψαν ότι ο αντίπαλος υποχωρούσε,βάλθηκαν οι Ελληνικές τριήρεις να συμπτύσσονται προς τις ακτές της Σαλαμίνας με τις πρύμνες προς αυτές.Οι Πέρσες ναύαρχοι όμως δεν αντελήφθηκαν την παγίδα.Οι αρχηγοί του Ελληνικού στόλου γνώριζαν πως,αν συνέχιζαν προς τα εμπρός,θα συναντούσαν τους Πέρσες στο μέσο του στενού,όπου είχε το μεγαλύτερο πλάτος,γεγονός που θα έδινε το πλεονέκτημα στον εχθρικό στόλο να αναπτυχθεί με άνεση και να επιχειρήσει ενδεχομένως κυκλωτική κίνηση "υπερφαλαγγίζοντας"τις πτέρυγες του Ελληνικού στόλου.Γι'αυτό τον λόγο κωπηλατούσαν προς τα πίσω,διατηρώντας έτσι τις πρώρες με τα τρομερά έμβολα προς τον εχθρό.
Η σύμπτυξη πραγματοποιήθηκε με απόλυτη τάξη σε όλη την γραμμή των τριών χιλιομέτρων,με τα πλοία να έχουν διατηρήσει τις αρχικές τους θέσεις.Ο ελιγμός αυτός απαιτούσε μεγάλη επιδεξιότητα,καθώς 328 κωπήλατα πολεμικά πλοία έπρεπε μόλις δόθηκαν τα παραγγέλματα να κάνουν "κράττει" και να κινηθούν "ανάποδα",καθένα όμως διατηρώντας ξεχωριστά την επαφή του με τα άλλα πλοία της γραμμής ώστε να μην χαθεί η συνοχή του στόλου.
Εκείνη την στιγμή,σύμφωνα με τον Ηρόδοτο,εμφανίστηκε το φάντασμα μιας γυναίκας η οποία με βροντερή φωνή που ακούσθηκε σε όλο τον στόλο,φώναξε περιφρονητικά: "Ω δαιμόνιοι,μέχρι κόσου έτι πρύμνην ανακρούεσθε ?",δηλαδή "Ανόητοι, πόσο ακόμα σκοπεύετε να υποχωρήσετε ?" (Ηροδ.Η,84).
Αυτό έγινε αιτία για γενική αντεπίθεση.Οι Ελληνικές γοργοτάξιδες τριήρεις "σαν αληθινή χάσκουσα σιαγώνα" έσκισαν τα νερά με ορμή και κινήθηκαν προς τους Πέρσες.Οι κωπηλάτες βάλθηκαν με όλη τους την ψυχή να αναπτύξουν την μεγίστη ταχύτητα εμβολισμού,με τους τριήραρχους να δίνουν διαταγές και τα αγήματα έτομα για ρεσάλτο !!!
Σ'αυτή,την πρώτη φάση της σύγκρουσης τα Ελληνικά πλοία εφάρμοζαν την τακτική του διέκπλου,στην οποία οι Φοίνικες δυσκολευόταν να αντιδράσουν με επιτυχία γιατί τα πολλά και υπερφορτωμένα σκάφη τους στον στενό χώρο δεν μπορούσαν να σταθεροποιηθούν,ώστε να σχηματίσουν συμπαγές μέτωπο,αλλά ούτε να ελιχθούν,προκειμένου να αποφύγουν τα πλήγματα των επιδέξιων Αθηναίων κυβερνητών.Έτσι,μέσα στον στενό χώρο έκαναν τις επιθέσεις τους τμηματικά και έπεφταν συγχισμένοι ο ένας πάνω στον άλλο.
Η ναυμαχία γενικεύθηκε σε όλη την γραμμή του μετώπου.Σφοδρή ήταν η σύγκρουση και τα πλοία τρυπούσαν και τρυπιόταν με τα έμβολα.Το στρατήγημα του Θεμιστοκλή είχε επιτύχει,καθώς τα Ελληνικά πλοία,εξισωμένα αριθμητικά με τα περσικά,αντιμετώπιζαν πλέον ίσο περίπου αριθμό εχθρικών πλοίων.Ήταν τόσα τα στριμωγμένα περσικά πλοία,ώστε ήταν αδύνατο να βοηθήσει το ένα το άλλο.Οι χάλκινες πρώρες τους συγκρούονταν και έσπαζαν τα κουπιά τους,ενώ οι Έλληνες με περισσή τέχνη κτυπούσαν και με ταχύτητα κωπηλατούσαν "ανάποδα" και απαγκιστρώνονταν για να ορμήσουν και πάλι.
Έτσι οι Φοίνικες,που ήταν απέναντι από τους Αθηναίους,όσο και οι Ίωνες,οι οποίοι μάχοντο στο αριστερό περσικό κέρας έναντι των Λακεδαιμονίων και σύμφωνα με τον Ηρόδοτο,οι περισσότεροι δεν εισάκουσαν την προτροπή του Θεμιστοκλή να προσποιηθούν τους δειλούς,πολεμούσαν με εξαιρετική γενναιότητα και αιχμαλώτισαν αρκετά Έλληνικά πλοία.Μια τριήρης μάλιστα από την Σαμοθράκη εμβόλισε και βύθισε ένα Αθηναϊκό πλοίο.Και παρότι,αμέσως μετά επλήγει και η ίδια από μια Αιγινήτικη τριήρη,οι Σαμοθράκες,έμπειροι ακοντιστές καθώς ήταν,εξόντωσαν τους επιβαίνοντες Αιγινήτες και εν συνεχεία την κατέλαβαν.Το επεισόδιο αυτό έσωσε,όπως θα δούμε παρακάτω,τους Ίωνες από την συκοφαντία των Φοινίκων.
άνεμος ,δημιουργώντας το φαινόμενο της "φουσκοθαλασσιάς".Όπως αναφέρει ο Πλούταρχος "ο Θεμιστοκλής φαίνεται πως πρόσεξε και αξιοποίησε το χρονικό σημείο της μάχης εξ'ίσου καλά με τον τόπο.Γιατί δεν άφησε τις τριήρεις να κινηθούν ενάντια στα εχθρικά πλοία,παρά μονο όταν ήλθε η συνηθισμένη ώρα που σηκώνεται πάντα ζωηρός άνεμος και κύμα από το πέλαγος στα στενά.Και αυτό γιατί,ενώ δεν έβλαπτε τα Ελληνικά πλοία,που ήταν αβαθή και χαμηλά,έκανε τα βαρβαρικά,τα οποία είχαν ψηλές πρύμνες και πολλαπλούς ορόφους στα καταστρώματα,να παραπαίουν,καθώς το κύμα αλλά και ο αέρας τα κτυπούσαν και τα ανάγκαζαν να λοξεύουν και να παρουσιάζουν τα πλευρά τους στους Έλληνες"(Πλουτ.Θεμιστ.14).Αυτό είχε σαν συνέπεια να εκθέτουν τα πλευτά τους στους επιτιθέμενους Έλληνες,οι οποίοι δεν έχαναν ευκαιρία και κάρφωναν τα έμβολα τους πάνω τους.
Το φαινόμενο της φουσκοθαλασσιάς,το οποίο υπάρχει μέχρι και σήμερα στα στενά,εμφανίζεται περίπου στις 9 το πρωί.Οι Πέρσες εκτός ότι το αγνοούσαν τελείως ,ήταν και κάτι πρωτόγνωρο γιάυτούς και έτσι τα περσικά πληρώματα δεν ήταν εκπαιδευμένα για τέτοια περίπτωση σε αντίθεση με τα Ελληνικά που είχαν εκπαιδευθεί σ'αυτό το φαινόμενο.Βέβαια ο Θεμιστοκλής το γνώριζε αυτό και ήταν ένας ακόμη λόγος να θέλει η ναυμαχία να γίνει εκεί!!! Όπως είπαμε ο Ευρυβιάδης ήταν ο Αρχινάυαρχος του Ελληνικού στόλου,τύποις όμως,καθόσον ο Θεμιστοκλής ήταν ο πραγματικός,του οποίου η γνώμη ήταν σεβαστή απ'όλους σχεδόν τους Έλληνες !!
Μέχρι το μεσημέρι ήταν δύσκολο να προβλέψει κάποιος την έκβαση της ναυμαχίας. Στο δεξιό Ελληνικό κέρας ,προς τον Πειραιά,οι Λακεδομόνιοι και οι Αιγινήτες αντιμετώπιζαν με πολύ δυσκολία τους Ίωνες και είχαν μεγάλες απώλειες.Αμύνονταν με όλες τις δυνάμεις τους και κατάφεραν να αντιμετωπίσουν την πίεση των αντιπάλων τους.
Η ίδια εικόνα επικρατούσε και στο κέντρο. Ο Ηρόδοτος αναφέρει :" Θα μπορούσα να δώσω τα ονόματα των τριηράρχων (Ιώνων) του εχθρικού στόλου που κατέλαβαν Ελληνικά πλοία, αλλά θα αρκεστώ στον Θεομήστορα, γιο του Ανδροδάμαντα, και τον Φύλακο, γιο του Ιστιαίου, που ήταν κι οι δυο Σάμιοι. Ο λόγος για τον οποίο τους αναφέρω είναι ότι, σε αμοιβή γι’ αυτή τους την υπηρεσία, ο Θεομήστορας διορίστηκε από τους Πέρσες τύραννος της Σάμου, ενώ ο Φύλακος εγγράφηκε στον κατάλογο των ευεργετών του βασιλιά και του παραχωρήθηκε μια μεγάλη έκταση γης".
Στο αριστερό κέρας όμως η κατάσταση εξελισσόταν σταδιακά με με διαφορετικό τρόπο.Τα Αθηναϊκά πλοία,εκμεταλλευόμενα τον κλυδωνισμό των Φοινικικών πλοίων από τον άνεμο και το κύμα,ορμούσαν με ενθουσιασμό εναντίον τους.Έσπαζαν τα κουπιά τους,τα ακινητοποιούσαν και στη συνέχεια οι οπλίτες πηδούσαν στα καταστρώματα και εξόντωναν τα πληρώματα τους,ενώ άλλα περσικά βυθίζοντο αύτανδρα λόγω εμβολισμού.
Οι ευκίνητες Αθηναϊκές τριήρεις,μετά τις μεγάλες απώλειες των Φοινίκων και των Κυπρίων που μάχονταν δίπλα τους,απέκτησαν σε ορισμένα σημεία τοπική αριθμητική υπεροχή και είχαν πλέον τη δυνατότητα να θέσουν σε εφαρμογή το σχέδιο του Θεμιστοκλή.Έχοντας κατανικήσει τις πρώτες γραμμές των Φοινίκων,με αποτέλεσμα να τεθούν ουσιαστικά εκτός δράσης τα εχθρικά πλοία της δεύτερης γραμμής,οι Αθηναίοι κινήθηκαν κυκλωτικά για να τους κτυπήσουν στα πλευρά.Οι φοινικικές μοίρες βρέθηκαν στο μέσον ενός φρικώδους κυκεώνα και ήταν θέμα χρόνου η γενική τους κάμψη.Οι Αθηναίοι,αφοσιωμένοι στις αποφάσεις του Θεμιστοκλή,έπεφταν πάνω στον αντίπαλο με λυσσαλέα ορμή αλλά και τάξη υποδειγματική.Μιας μεγάλης έκτασης ανθρωποσφαγή εκτυλίχθηκε στο στενό.Οι Φοίνικες προσπαθούσαν πια απελπισμένα να συγκρατήσουν τους μανιασμένους Αθηναίους,που λίγες ημέρες πριν είχαν δεί την πατρίδα τους να φλέγεται.
Η περσική ναυαρχίδα λαβομένη από έμβολο Αθηναϊκής τριήρης βυθίσθηκε και ο αρχιναύαρχος Αριαμένης,αδελφός του Ξέρξη,σκοτώθηκε αφού πρώτα πολέμησε ηρωϊκά.
Μετά απ'αυτό η κατάσταση στον περσικό στόλο επιδεινώθηκε από την ανεπαρκή,όπως φαίνεται,αναπλήρωση του σκοτωμένου αρχιναυάρχου,γεγονός που στάθηκε αφορμή για να αναδειχθεί το πρόβλημα διοίκησης του περσικού στόλου.Δεν ανέλαβε αμέσως άλλος ικανός διοικητής,αντίθετα φαίνεται πως δημιουργήθηκε σύγχυση για το ποιός θα αναλάμβανε τη χειρεύουσα θέση.Ο Διόδωρος κατέγραψε με χαρακτηριστικό τρόπο την κατάσταση:"έδιναν πολλοί διαταγές αλλά καθένας διέταζε τα δικά του,γι'αυτό και έπαψαν να πλέουν προς τα εμπρός και στρέφονταν προς τα πίσω έπλεαν στο ανοιχτό πέλαγος"(Διοδ.ΙΑ,18,5).Μπορεί κανείς να φαντασθεί τι συνέβει καθώς όλα τα πολεμικά πλοία στρέφονταν κατά βούληση προς διάφορες κατευθύνσεις αναζητώντας τη σωτηρία και θέλοντας να ξεφύγουν την καταστροφή !!!
Ελληνικό,μετέφεραν το συμβάν στον παρακολουθούντα από το Αιγάλεω την ναυμαχία,Ξέρξη,που εντυπωσιασμένος αναφώνησε :"Οι άνδρες μου έγιναν γυναίκες και οι γυναίκες μου άνδρες"(Ηροδ.8,88).Από το πλοίο των Καλυνδίων δεν επέζησε κανείς για να κατηγορήσει την Αρτεμισία.
Βέβαια,αντίθετα απ'ότι πίστευε ο Ξέρξης,τα πληρώματα των περσικών πλοίων δεν δείλιασαν και πολέμησαν ως την δύση του ηλίου με αξιοθαύμαστη γενναιότητα.Με την συτριβή όμως της φοινικικής μοίρας και τη φυγή της,ήταν αδύνατον πια να διατηρηθεί σε τάξη ο υπόλοιπος στόλος,ο οποός εξ αιτίας του υπέρογκου αριθμού του παρέμενε στριμωγμένος και σχεδόν ακινητοποιημένος.Πολλά μάλιστα περσικά πλοία δεν πρέπει να έλαβαν καθόλου μέρος στην ναυμαχία.
Οι Αθηναϊκές τριήρεις,αφού κατανίκησαν τις αντίστοιχς φοινικικές και κυπριακές,επιτέθηκαν στα πλευρά του υπόλοιπου περσικού στόλου.Η εξέλιξη της ναυμαχίας ήταν ραγδαία.Τα πλοία των Κιλίκων,των Παμφύλων και των Λύκιων και που μέχρι εκείνη την ώρα αντιστέκονταν σθεναρά,διεξάγοντας έναν σκληρό και αμφίρροπο αγώνα,όταν είδαν τα ισχυρότατα φοινικικά πλοία να τρέπονται σε φυγή,δέχθηκαν μεγαλύτερη πίεση και εγκατέλειψαν τον αγώνα.
περσικό πεζικό που κατευθυνόταν προς τον Ισθμό αναγκάσθηκε να σταματήσει στο ύψος των Μεγάρων όταν αντελήφθηκε την πανωλεθρία του στόλου και να επιστρέψει πίσω.
Τα Ελληνικά πληρώματα έχοντας νιώσει ήδη τα φτερά της νίκης να τους στεφανώνουν ,ενέτειναν τις προσπάθειες τους για να περιορίσουν τις δυνατότητες διαφυγής των περσικών.Με τη δύση του ηλίου,όταν ο ουρανός βάφτικε με τα καταπληκτικά μενεξεδένια χρώματα του αττικού φθινοπώρου,η οριστική διαφυγή των Περσών στο Φάληρο και η παραμονή των Ελληνικών πολεμικών στον χώρο της ναυμαχίας,σήμαναν το τέλος της κοσμοϊστορικής σύγκρουσης.
 |
| ΨΥΤΑΛΕΙΑ |
Αριστείδη,τους οποίους παρέλαβαν απ'αυτούς που είχαν ταχθεί κατά μήκος της ακτής της Σαλαμίνας, προκειμένου να προσβάλουν την περσική φρουρά.Εκεί εκτυλίχθηκε η τελευταία πράξη του δράματος:"Κύκλωσαν έτσι το νησάκι που οι Πέρσες δεν είχαν που να στρέψουν,και από τις πέτρες που πέφτανε βροχή και τις σαϊτες χάνονταν.Στο τέλος πια οι Έλληνες χιμώντας με μιά κραυγή,χτυπούνε,κομματιάζουν τις σάρκες των δυστυχισμένων ,ώσπου τους αφάνισαν όλους"(Αισχύλος,Πέρσαι,453). Ο Ηρόδοτος χαρακτηρίζει τον Αριστείδη "άνθρωπο μεγίστης αξίας".
 |
| ΤΑ ΕΠΙΝΙΚΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ |
το απετόλμησε.
Το σχέδιο του Θεμιστοκλή είχε στεφθεί με απόλυτη επιτυχία.Οι Έλληνες με το ηθικό τους τελείως ανυψωμένο,πανηγύριζαν είτε πάνω στα πλοία είτε στην ξηρά και αλληλοσυγχαίρονταν για την σωτηρία τους.Όλοι είχαν πολεμήσει όσο καλύτερα μπορούσαν ,αλλά αναμφίβολλα οι Αθηναίοι,που είχαν καταβάλει πρώτοι τους επικίνδυνους Φοίνικες,άξιζαν τους μεγαλύτερους επαίνους.Αλλά και οι Αιγινήτες ξεχώρισαν για την επιδεξιότητα τους,όπως ο τριήραρχος Πολύκριτος που κατέλαβε την θέση του κορυφαίου της σύγκρουσης μαζί με τον Αθηναίο Αμεινία.Επίσης ο Νάξιος τριήραχος Δημόκριτος αναφέρεται στους ήρωες της ναυμαχίας,ο οποίος έστειλε στο βυθό πέντε εχθρικά πλοία και διέσωσε ένα Ελληνικό που κινδύνευε.
Δεν προέρχονταν μόνο πάντως από την Ελληνική παράταξη όσοι διακρίθηκαν.Σύμφωνα με τις κυριες πηγές,τα πληρώματα των περσικών πολεμικών επέδειξαν γενναιότητα και έδωσαν σκληρή μάχη παρά την απρόσμενη εξέλιξη της σύγκρουσης.Ο θάνατος πάνω στα πλοία αρκετών ηγετών του βασιλικού στρατοπέδου(Αριαμένης,Αριαβίγνης,Συέννεσις) αποδεικνύει την αξιοσύνη και την αναμφισβήτητη ανδρεία τους.
Ίωνες,οι οποίοι είχαν εκστρατεύσει με τον Ξέρξη κατά των ομοφύλων τους.Σαν δικαιολογία προέβαλαν ότι ήθελαν να αποφύγουν την επισειόμενη κατηγορία για σύμπραξη με τους συμπατριώτες τους και συνεπώς προδοσία του βασιλιά-δυνάστη τους.Επιπλέον,φοβούντο το πολύ πιθανό ενδεχόμενο αντεκδικήσεων σε βάρος των συγγενών τους στην Ιωνία,σε περίπτωση που δεν επεδείκνυαν "νομιμόφρονα"συμπεριφορά.Την άψογη αυτή παρουσία των Ιώνων ναυτικών στην Σαλαμίνα,σε βάρος βέβαια των ομοφύλων τους,επικρότησε και ο ίδιος ο Ξέρξης.
Είναι χαρακτηριστικό ότι κάποια στιγμή προς το τέλος της ναυμαχίας, Φοίνικες ναυτικοί αποβιβάσθηκαν στην παραλία μπροστά στο όρος Αιγάλεω και κατέφυγαν στην Αυλή του Πέρση βασιλιά προκειμένου να κατηγορήσουν τους ανταγωνιστές τους Ίωνες για δήθεν προδοσία.Ο Ξέρξης όμως που που παρακολουθούσε συνεχώς την ναυμαχία,όχι μόνον δεν δέχθηκε τις άδικες κατηγορίες,αλλά τιμώρησε με θάνατο τους συκοφάντες.
Οι Φοίνικες, φοβισμένοι από τις απειλές, αρχικά κατέπλευσαν στην Αττική και όταν νύχτωσε, άνοιξαν πανιά για την Ασία.
Παρά την γενναιότητα που επέδειξαν τα περισσότερα περσικά πληρώματα,οι Έλληνες αποδείχθηκαν πραγματικά ανυπέρβλητοι.Και ήταν επόμενο,αφού τα δικά τους κίνητρα ήταν απείρως σημαντικότερα.Προπάντων οι Αθηναίοι,οι Αιγινήτες και οι Μεγαρείς,οι οποίοι γνώριζαν ότι δεν είχαν περιθώρια ήττας,πολέμησαν,κυρίως οι πρώτοι,υπό τα βλέμματα των οικογενειών και των φιλικών προσώπων που βρίσκονταν στη Σαλαμίνα και παρακολουθούσαν με αγωνία την πορεία της μάχης,ξεπέρασαν τον εαυτό τους σε επιδεξιότητα και αποφασιστικότητα.
Σημαντικό ρόλο έπαιξε και το γεγονός ότι οι Έλληνες ήταν ξεκούραστοι,ενώ τα περσικά πληρώματα είχαν περάσει το προηγούμενο βράδυ κωπηλατώντας.
ΑΠΩΛΕΙΕΣ
Ούτε ο Ηρόδοτος ούτε οι λοιποί συγγραφείς κάνουν λόγω για τον αριθμό των απωλειών.Μόνο ο Διόδωρος έδωσε αριθμούς οι οποίοι γίνονται αποδεκτοί και από τους σύγχρονους ιστορικούς.Σύμφωνα με αυτόν οι Πέρσες έχασαν 200 πλοία,βυθισμένα και κατεστραμμένα,ένώ οι Έλληνες 40.Σίγουρα υπήρξε και αριθμός αιχμαλωτισθέντων πλοίων και από τις δύο μεριές,αλλά κανείς ιστορικός δεν το αναφέρει.
Από τα απωλεσθέντα 40 Ελληνικά πλοία,τα οποία έφεραν 8.000 άνδρες,υπολογίζονται ως απώλειες 1000-1200 άνδρες,αφού σχεδόν όλοι οι Έλληνες ναυτικοί γνώριζαν κολύμπι,οπότε έφθασαν κολυμπώντας στις ακτές της Σαλαμίνας.Βέβαια πρέπει να υπολογισθεί και ένας αριθμός απωλεσθέντων οπλιτών,επάνω στα πλοία που δεν βυθίσθηκαν,κατά την διάρκεια της μάχης με τα αντίπαλα πλοία.
Αντίθετα ο βασιλικός στόλος,τα πληρώματα του οποίου σε μεγάλο αριθμό,σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές,δεν γνώριζαν να κολυμπούν,ιδίως αυτά που προήρχοντο από τα οροπέδια του Ιράν (Πέρσες,Μήδοι,Σάκκες),θρήνησε τεράστιο αριθμό νεκρών λόγω πνιγμού,περίπου 44.000.Όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος"οι περισσότεροι απ'αυτούς δεν γνώριζαν κολύμπι και εύρισκαν τον θάννατο στην θάλασσα"(Ηροδ.8,89).Ανάλογη τύχη είχαν και όσοι βάρβαροι κατόρθωσαν να κολυμπήσουν ως τις ακτές της Σαλαμίνας,όπου τους περίμεναν οι Αθηναίοι οπλίτες που τους θανάτωναν επί τόπου.Μην ξεχνάμε και τους 4.000 Πέρσες της φρουράς της Ψυτάλλειας που θανατώθηκαν μέχρι ενός.
Ο τελικός απολογισμός δείχνει την περσική πλευρά να έχει υποστεί πανωλεθρία,χάνοντας το 1/3 των πλοίων και το 1/4 των πληρωμάτων τους,ενώ το ηθικό των υπολοίπων ,όπως και της ηγεσίας τους,είχε καταρρεύσει.
ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΝΑΥΜΑΧΙΑ
Μετά τη ναυμαχία, οι Έλληνες έσυραν στη Σαλαμίνα όλα τα χτυπημένα πλοία που είχαν μείνει έρμαια στη γύρω θαλάσσια περιοχή. Πολλά από τα αχρηστευμένα πλοία καθώς και απομεινάρια από
ναυάγια παρασύρθηκαν από τον ζέφυρο άνεμο σε ένα τμήμα των παραλίων της Αττικής που λέγεται Κωλιάδα (σημερινός Αγ.Κοσμάς). Έτσι εκπληρώθηκε μιά προφητεία σχετική με αυτά τα ναυάγια που είχε ειπωθεί πριν πολλά χρόνια από έναν Αθηναίο μάντη που λεγόταν Λυσίστρατος. Όλοι οι Έλληνες είχαν ξεχάσει αυτό που είχε πει: "Οι γυναίκες της Κωλιάδας θα μαγειρεύουν το φαγητό τους πάνω σε φωτιά από κουπιά ".Αυτό επρόκειτο να γίνει μετά την αποχώρηση του βασιλιά.
 |
| ΑΓ.ΚΟΣΜΑΣ-ΚΩΛΙΑΔΑ |
θρόνο,συσχετιζόταν άμεσα από τις κατακτήσεις και τις πολεμικές επιχειρήσεις:"Λίγο ακόμα και οι λαοί της Ασίας στων Περσών δεν θα στέργουν τους νόμους,μήτε φόρους σαν πρώτα θα δίνουν απ'του αφέντη ζορισμένοι τη βία,μήτε πιά το κεφάλι θα σκύβουν,ως το χώμα βαθειά προσκυνώντας.Γιατί έσβησε τώρα και εχάθη του τρανού βασιλιά μας η δύναμη"(Αισχύλος,Πέρσαι,581)
 |
| ΠΕΡΣΙΚΟ ΝΑΥΑΓΙΟ |
Τους φόβους του Ξέρξη συνδαύλιζαν και οι Έλληνες με πρώτο τον ειδικό στις ψυχολογικές επιχειρήσεις,Θεμιστοκλή.Αυτός εξέφρασε δημόσια,ώστε να "ακουστεί" και στο αντίπαλο στρατόπεδο,την άποψη περί προσβολής των γεφυρών του Ελλησπόντου. Παράλληλα,σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, έστειλε και πάλι τον υπηρέτη του Σίκιννο στον Ξέρξη λέγοντας του ότι θα συγκρατήσει τους Έλληνες για να μην τον καταδιώξουν, ώστε να του δώσει τον αναγκαίο χρόνο απαγκίστρωσης.
Ο Ηρόδοτος αναφέρεται επίσης στο πολεμικό συμβούλιο που πραγματοποιήθηκε ενώπιον του Ξέρξη, κατά τη διάρκεια του οποίου ο Μαρδόνιος παρότρυνε τον βασιλιά να μην αποχωρήσει αλλά
να επιτεθεί αμέσως κατά της Πελοποννήσου ή αν δεν συμφωνεί με αυτό,να αποχωρήσει και να αφήσει σ'αυτόν (τον Μαρδόνιο) 300.000 στρατό,αναλαμβάνων την υποχρέωση να του παραδώσει την Ελλάδα υπόδουλη.
Στη συνέχεια ο Ξέρξης συμβουλεύτηκε την βασίλισσα της Αλικαρνασού Αρτεμισία την οποία εμπιστευόταν.Αυτή τον συμβούλευσε να αποχωρήσει και να αφήσει τον Μαρδόνιο με τις δυνάμεις που ζήτησε."Εάν επιτύχει ο Μαρδόνιος η νίκη θα είναι του βασιλέα καθόσον την επέτυχε δούλος του.Αν οι Έλληνες νικήσουν τον Μαρδόνιο,δεν θα είναι τίποτα το σοβαρό,καθόσον η νίκη των δεν θα είναι εναντίον σου,αλλά καταστροφή ενός δούλου σου.Εσύ πρέπει να φύγεις αφού με την πυρπόληση των Αθηνών εκπλήρωσες τον σκοπό της εκστρατείας σου".Ο Ξέρξης υιοθέτησε την συμβουλή της Αρτεμισίας και αφού την επαίνεσε,την έστειλε στην Έφεσο καιτης ανέθεσε να πάρει μαζί της και μερικά από τα νόθα παιδιά του που τον ακολούθησαν στην εκστρατεία.
Ο Ξέρξης ανακοίνωσε την απόφαση του στον Μαρδόνιο και άρχισε να σχεδιάζει την φυγή του.Ταυτόχρονα, όμως, για να κρατήσει μυστικό αυτό το σκοπό του και από τους Έλληνες και από τους δικούς του, άρχισε να κάνει μια πρόσχωση προς τη Σαλαμίνα, δένοντας μαζί μερικά φοινικικά εμπορικά πλοία, που χρησίμευαν ταυτόχρονα ως γέφυρα και τείχος. Επίσης, έκανε μερικές προετοιμασίες ώστε να φαίνεται ότι σχεδίαζε να ξαναεπιτεθεί με το στόλο του. Η θέα αυτής της δραστηριότητας έπεισε τους Έλληνες ότι σκόπευε να μείνει στην Ελλάδα και να συνεχίσει τον πόλεμο με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα.
Ταυτόχρονα, ο Ξέρξης έστειλε αγγελιαφόρο στη Περσία με την είδηση της ήττας του. Το πρώτο μήνυμα του Ξέρξη, που ανέφερε την κατάληψη της Αθήνας,είχε προκαλέσει τέτοιο ενθουσιασμό στους Πέρσες που είχαν μείνει πίσω, ώστε έστρωσαν τους δρόμους με κλαδιά μυρσίνης, θυμιάτιζαν με λιβάνι και ρίχτηκαν σε κάθε είδους εορτασμούς.Το δεύτερο, ωστόσο, που ακολούθησε πολύ σύντομα, έδωσε τέλος στη χαρά όλων.Τόση ήταν η απογοήτευσή τους, ώστε δεν υπήρχε ούτε ένας άνδρας που δεν έσκισε τα ρούχα του και δεν έκλαψε και θρήνησε από αβάσταχτη οδύνη, ρίχνοντας όλο το βάρος της ευθύνης στο Μαρδόνιο. Όλες αυτές οι εκδηλώσεις δεν προκλήθηκαν τόσο από λύπη για την απώλεια των πλοίων τους,όσο από φόβο για την προσωπική ασφάλεια του βασιλιά.Όταν επέστρεψε ο Ξέρξης όλα αυτά έπαυσαν.
Όλα τα παραπάνω έγιναν την επόμενη ημέρα της ναυμαχίας.Όταν νύχτωσε ο Ξέρξης έδωσε διαταγή στους στρατηγούς του να αποπλεύσουν από Το Φάληρο και να κατευθυνθούν ταχέως προς τον Ελλήσποντο για να φυλάξουν ακέραιες της γέφυρες από τις οποίες θα περνούσε στην Ασία.Όταν τα περσικά πλοία έφθασαν κοντά στο ακρωτήριο του ¨Φωστήρα" (σημερινό Καβούρι Βουλιαγμένης) εξέλαβαν σαν Ελληνικά πλοία τους προεξέχοντες μέσα από την θάλασσα βράχους και τράπηκαν σε φυγη από τον φόβο τους για μικρό χρονικό διάστημα.Όταν κατάλαβαν το λάθος τους συγκεντώθηκαν και συνέχισαν τον πλούν τους.
Όταν έφθασαν στον Ελλήσποντο βρήκαν τις γέφυρες κατεστραμένες από τρικυμία.Όταν αργότερα έφθασε ο Ξέρης εκεί,πέρασαν αυτό και τα υπολείματα του στρατού του στην Άβυδο της Μ.ασίας και στην συνέχεια έπλευσαν στην Κύμη όπου πέρασαν τον χειμώνα τους.Ένα μικρό μέρος τους με επιβάτες (οπλίτες) Πέρσες και Μηδους κατέπλευσε στην Σάμο για να επιτηρούν τους Ίωνες μην επαναστατήσουν.Την άνοιξη κατέπλευσε στη Σάμο και ο υπόλοιπος στόλος των βαρβάρων.Σύνολο 300 πλοία μαζί με τα Ιωνικά.
Από την Αττική ο Ξέρξης υποχώρησε στη φιλική του Βοιωτία.Η περιοχή αυτή μαζί με την Θεσσαλία θα ήταν η βάση επιχειρήσεων της στρατιάς του Μαρδονίου.Άλλωστε ήταν φθινόπωρο,εποχή ακατάλληλη για επιχειρήσεις.Κατόπιν ο Ξέρξης κινήθηκε στη Θεσσαλία.Εκεί ο Μαρδόνιος συγκέντρωσε την στρατιά του,ύστερα από αυστηρή επιλογή των ανδρών που σκόπευε να κρατήσει κοντά του.Η στρατιά περιελάμβανε το σώμα των "Αθανάτων",χωρίς όμως τον διοικητή τους Υδάρνη που ακολούθησε τον βασιλιά,τους Πέρσες θωρακοφόρους,1.000 ιππείς,καθώς επίσης τους Σάκες,τους Βάκτριους,τους Ινδούς και μικρότερα επίλεκτα τμήματα από τους άλλους λαούς.Συνολική δύναμη 300.000 άνδρες.
Κατά τον χρόνο που ο Μαρδόνιος ασχολείτο με την επιλογή του στρατεύματος,ήρθε στους Λακεδαιμόνιους χρησμός από το μαντείο των Δελφών,να ζητήσουν ικανοποίηση από τον Ξέρξη για τον φόνο του βασιλιά τους Λεωνίδα στις Θερμοπύλες και να δεχθούν εκείνη που θα τους δώσει.Έτσι οι Σπαρτιάτες έστειλαν επειγόντως κήρυκα ο οποίος βρήκε όλο το περσικό στράτευμα στη Θεσσαλία.Αυτός παρουσιάσθηκε εμπρός στο Ξέρξη και του είπε: "Βασιλιά των Μήδων,οι Λακεδαιμόνιοι και οι Ηρακλείδαι της Σπάρτης,ζητούν ικανοποίηση για τον φόνο ,διότι εφόνευσες τον βασιλέα των,υπερασπιζόμενον την Ελλάδα".Ο Ξέρξης γέλασε και αφού έμεινε άφωνος για πολύ χρόνο,έδειξε τον Μαρδόνιο που ήταν δίπλα του και είπε:"Αυτός λοιπόν ο Μαρδόνιος θα δώσει στους Λακεδαιμόνιους την ικανοποίηση η οποία τους αρμόζει".Ο κήρυκας θεώρησε αυτό σαν απάντηση και αναχώρησε.
Από την Θεσσαλία ο Ξέρξης κινήθηκε βόρεια στα τέλη Οκτωβρίου του 480 π.Χ.με 60.000 στρατό υπό τον στρατηγό Αρτάβαζο.Ο Ηρόδοτος περιγράφει με τραγικό τρόπο την υποχώρηση των Περσών. Αναφέρει ότι η πείνα ανάγκασε τους άνδρες να φάνε ως και το γρασίδι, ακόμα και τα φύλλα και τους φλοιούς των δένδρων. Όπως ήταν φυσικό η κακή διατροφή προκάλεσε δυσεντερίες και άλλες ασθένειες. Οι εξαντλημένοι άνδρες του Ξέρξη πέθαιναν κατά εκατοντάδες κάθε ημέρα.Πολλοί περισσότεροι, ανίκανοι να κινηθούν, αφήνοντο πίσω στις πόλεις με εντολή να τους περιποιηθούν και να τους τρέφουν.Άλλους λοιπόν άφησε στη Θεσσαλία,άλλους στη Σίριν (σημερινές Σέρες) της Παιονίας και άλλους στη Μακεδονία.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα επεισόδιο που διηγείται ο Ηρόδοτος σχετικά με τον θράκα βασιλιά των Βισαλτών. Αυτός αρνήθηκε να υποταχθεί και κατέφυγε με τον λαό του στη Ροδόπη.Οι γυίοι του όμως παράκουσαν την εντολή του και ακολούθησαν τον Πέρση βασιλιά μέχρι την Αθήνα. Όταν επέστρεψαν στη γη του πατέρα τους,ο Βισάλτης τους τύφλωσε και τους έξι.
Υστερα από πορεία 45 ημερών οι ταλαιπωρημένοι άνδρες του Ξέρξη έφτασαν στον Ελλήσποντο,όπου όμως βρήκαν κατεστραμμένες από καταιγίδα τις γέφυρες.Με τα αναμένοντα εκεί περσικά πλοία ο Ξέρξης και μέρος του στρατού του διεκπεραιώθηκαν στην Άβυδο.Κατά την παραμονή τους εκεί βρήκαν άφθονα τρόφιμα και επειδή έτρωγαν με βουλιμία και άλλαξαν και την ποιότητα του νερού,πέθαναν πάρα πολλοί βάρβαροι.Όσοι απέμηναν μαζί με τον Ξέρξη έφθασαν στις Σάρδεις.
 |
| ΘΕΣΗ ΠΟΤΙΔΑΙΑΣ |
ώρα και στην πλημμύρα που ακολούθησε,με αποτέλεσμα να πνιγεί μεγάλος αριθμός Περσών που επιχείρησαν να την πλησιάσουν από την περιοχή που τραβήχτηκαν τα νερά.
 |
| ΟΛΥΝΘΟΣ |
Στα νώτα των παραμενόντων στην Ελλάδα περσικών δυνάμεων η κατάσταση είχε εκτραχηλιστεί.Οι Φωκείς,οχυρωμένοι στις απρόσιτες βουνοκορφές της περιοχής τους,είχαν εξαπολύσει ανελέητο πόλεμο κατά των κατακτητών και των Ελλήνων συνεργατών τους.Μπροστά στις εξελίξεις αυτές,οι Πέρσες ανέλαβαν νέες "τρομοκρατικές"επιχειρήσεις.
ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ
Οι κάτοικοι της Αθήνας,μετά την αποχώρηση των Περσών επανήλθαν στην πόλη τους.Δεν ήταν όμως πιά οι ίδιοι άνθρωποι,οι καταπτοημένοι,πικραμένοι,κατηφείς πρόσφυγες που έφευγαν με τα λίγα υπάρχοντα τους πριν μερικές εβδομάδες,αποθέτοντας τις ελπίδες τους στις απόψεις ενός στρατηγού,του Θεμιστοκλή.Ήταν πλέον οι γεμάτοι υπερηφάνεια,χαμογελαστοί,παλαίμαχοι της Σαλαμίνας.Ήταν εκείνοι που την κρίσιμη ιστορική ώρα,φώναξαν ένα βροντερό "παρών"και με τις αποφάσεις και τα μπράτσα τους,που ανεβοκατέβαζαν τα μακριά κουπιά και έσκιζαν τη θάλασσα οδηγώντας προς τη νίκη,έγραψαν οι ίδιοι την ιστορία της πατρίδας τους !!!
Ας επιστρέψουμε στην Σαλαμίνα να δούμε τι έκανε ο Ελληνικός στόλος.Όταν οι Έλληνες αντελήφθησαν την αποχώρηση των Περσών από το Φάληρο,τους καταδίωξαν χωρίς όμως να τους προλάβουν.Όταν έφθασαν στην Άνδρο δυνήλθαν σε σύσκεψη.Ο Θεμιστοκλής εξέφρασε την γνώμη ότι έπρεπε να πλεύσουν προς τον Ελλήσποντο για να καταστρέψουν τις γέφυρες ώστε να αποκόψουν την υποχώρηση του στρατού του Ξέρξη και στην συνέχεια να πλεύσουν στα Μικρασιατικά παράλια και να ξεσηκώσουν σε επανάσταση τους Έλληνες της Ιωνίας,απειλώντας έτσι τις γραμμές υποχωρήσεως του εχθρού.Στην περίπτωση αυτή ο πόλεμος θα είχε λήξει.
Ο Ευρυβιάδης και οι λοιποί Πελοποννήσιοι είχαν αντίθετη γνώμη και έλεγαν ότι εφ'όσον οι Πέρσες δεν θα μπορούσαν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους,δεν θα έμεναν άπραγοι και αφ'ενός θα προσπαθούσαν να καταλάβουν άλλα έθνη της Ευρώπης και θα γίνοντο πιό ισχυροί και αφ'ετέρου ο στρατός τους θα έπαιρνε όλα τα αναγκαιούντα τρόφιμα από τις σοδειές των Ελλήνων.Τελικά ο Θεμιστοκλής συμφώνησε με τον Ευρυβιάδη.
 |
| ΘΕΣΗ ΑΝΔΡΟΥ |
μηδίσει,φοβήθηκε και έδωσε χρήματα ώστε να αποφύγει την τιμωρία.Τελικά Οι Έλληνες δεν μπόρεσαν να καταλάβουν την Άνδρο και αφού απεχώρησαν έπλευσαν προς την επίσης μηδίσασα Κάρυστο και αφού λεηλάτησαν την χώρα της επέστρεψαν στην Σαλαμίνα.
Εκεί ξεχώρησαν τα καλύτερα λάφυρα που πήραν από τους Πέρσες για προσφορά στους θεούς.Ξεχώρισαν τρείς Φοινικικές τριήρεις,μία για τον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο,μία
στην Σαλαμίνα για τον "Αίαντα" και μία για τον ναό του Ποσειδώνα που βρισκόταν στον Ισθμό της Κορίνθου,όπου υπήρχε ωραιότατο άγαλμα του Ποσειδώνα,το οποίο κατα την Ρωμαϊκή εποχή μεταφέρθηκε στην Ρώμη.
 |
| ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ -ΔΕΛΦΟΙ |
απάντησε ότι από άλλους είναι ευχαριστημένος,όχι όμως από τους Αιγινήτες,από τους οποίους ζητησε ιδιαίτερη προσφορά για τα αριστεία της ναυμαχίας της Σαλαμίνας.Τότε οι Αιγινήτες αφιέρωσαν τρείς "χρυσούς αστέρες"που στήθηκαν στους Δελφούς επάνω σε χάλκινο ιστό,από τους οποίους οι δύο αφιερώθηκαν στους Διόσκουρους (Κάστωρ και Πολυδεύκης)προστάτες του ναυτικού και ο τρίτος στον "Δελφίνιο Απόλλωνα"που λατρευόταν στην Αίγινα.
 |
| ΝΑΟΣ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ ΣΤΟΝ ΙΣΘΜΟ |
ότι αυτός ήταν ο πιο άξιος (Αυτό επιβεβαιώνει μία από τις κυριώτερες αδυναμίες των προγόνων μας,αλλά και των σημερινών Ελλήνων).Σαν δεύτερο οι περισσότεροι ψήφισαν τον Θεμιστοκλή.Από παράλογη όμως φιλαυτία,δεν έκαναν καμία κρίση και καθένας απέπλευσε για την πατρίδα του χωρίς να εκφέρει γνώμη.
 |
| ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ |
τους (τα Σπαρτιάτικα άρματα ήταν περιζήτητα).Αφού τον περιποιήθηκαν και εγκωμίασαν με τα καλύτερα λόγια,αναχώρησε και τον συνόδεψαν τιμητικά μέχρι τα σύνορα της Τεγέας 300 επίλεκτοι ιππείς, οι επονομαζόμενοι "Λογάδες".Οι λογάδες είχαν αποστολή την φύλαξη και την αστυνόμευση της Σπάρτης.Τέτοιες τιμές ποτέ,σε κανένα άλλο άνθρωπο δεν έκαναν οι Σπαρτιάτες.
Όταν επέστρεψε ο Θεμιστοκλής στην Αθήνα κατηγορήθηκε από τους εχθρούς του για την μετάβαση στην Σπάρτη,οι οποίοι από φθόνο έλεγαν ότι τα έπαθλα ανήκαν στην Αθήνα και όχι σ'αυτον.
Από την αντίπαλη πλευρά οι Πέρσες ήταν απογοητευμένοι από τον κατά θάλασσα αγώνα ,έτρεφαν όμως μεγάλες ελπίδες ότι ο Μαρδόνιος στις κατά ξηρά επιχειρήσεις ,εύκολα θα νικούσε τους Έλληνες μόλις θα ερχόταν η άνοιξη.
ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ
Μετά την λήξη των περσικών πολέμων ,οι Αθηναίοι ύψωσαν Τύμβο ύψους επτά μέτρων και το "Τρόπαιο της νίκης" το λεγόμενο "του Θεμιστοκλέους"στην Κυνοσούρα της Σαλαμίνας.Ο Τύμβος αυτός αποτελείτο από ένα κυκλικό λιθοσωρό είκοσι μέτρων περίπου, φτιαγμένος από πωρόλιθους και λατύπη. Το συνολικό του ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας,ήταν επτά μέτρα.
Παράλληλα οι Αθηναίοι είχαν εγκαθιδρύσει στην Κυνόσουρα τη λατρεία του Διός Τροπαίου, ενώ είχαν αναδείξει και παλιές λατρείες ηρώων της περιοχής (Αίαντα και Κυχρέα). Να σημειωθεί ότι στα βόρεια του Τύμβου έφτιαξαν και το πολυάνδρειον, ο μεγάλος ομαδικός τάφος όπου οι Αθηναίοι έθαψαν τους νεκρούς τους μετά τη μάχη.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες το τρόπαιο ήταν ορατό ως τις αρχές του 19ου αιώνα και στην συνέχεια έμειναν μόνο ίχνη του.Από το 1966 άρχισαν ανασκαφές στον χώρο από την αρχαιολογική εταιρεία.Το 1977 και το 1980 βρέθηκε επάνω σε φυσικό βραχώδες ύψωμα κυκλικός λιθοσωρός,με τεχνητή επίχωση στην περιφέρεια,που είχε κατασκευαστεί στην αρχαιότητα από αργούς πωρόλιθους και άφθονη λατύπη. Ενώ επάνω από τον λιθοσωρό που έχει διάμετρο περίπου 20 μ. διασώζεται τεχνητή επίχωση ύψους 1 μ.σύμφωνα με την ειδική κατασκευή που συναντάται στους τύμβους.
 |
| ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΡΟΠΑΙΟΥ |
Εκτός όμως από τον τύμβο, στην άκρη της Κυνόσουρας ξένοι ταξιδιώτες είδαν τον περασμένο αιώνα μια μαρμάρινη βάση, την οποία απέδωσαν στο Τρόπαιο. Από αυτή δεν σώζονται σήμερα παρά μόνο λαξεύματα στον βράχο και πλίνθοι από τα θεμέλιά της, τα οποία εντόπισε πριν από 30 χρόνια ο αμερικανός αρχαιολόγος Eugene Vanderpool και ο ίδιος είχε σημειώσει ότι κομμάτια του Τροπαίου θα πρέπει να βρίσκονται στη θάλασσα όπου ως πρόσφατα εξέβαλλε ο Κεντρικός Αποχετευτικός Αγωγός της Αθήνας.
 |
| ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΜΝΗΜΕΙΟ |
μεταξύ της αρχαιολογικής εταιρείας και του ιδιοκτήτη του ναυπηγείου.
Στις 23 Σεμπτεμβρίου 2006 έγιναν αποκαλυπτήρια,στον χώρο του αρχαίου μνημείου,ορειχάλκινου γλυπτού που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αχιλλέας Βασιλείου,μετά από πρωτοβουλία της Νομαρχίας Πειραιώς η οποία χρηματοδότησε το έργο μετά από πανελλήνιο διαγωνισμό και διέθεσε κονδύλια και για τον καθαρισμό του ιστορικού χώρου.Το γλυπτό απεικονίζει πλώρη τριήρους με δύο οπλίτες.(φωτο)
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η Ελληνική νίκη στην Σαλαμίνα,η οποία μπορεί να συγκριθεί με το "Τρόπαιο" του Μαραθώνα,αποτέλεσε ένα βαρύ και αποφασιστικό πλήγμα στο γόητρο της περσικής
αυτοκρατορίας,που μέχρι εκείνη την στιγμή προήλαυνε θριαμβευτικά στον εσωτερικό κορμό της Ελλάδας και υπήρξε αιτία σημαντικότατων εσωτερικών αλυσιδωτών αντιδράσεων,αφ'ενός στο γόητρο του περσικού στρατού συνολικά και αφ'ετέρου στη σταθερότητα της κρατικής δομής και υπόστασης της ίδιας της αυτοκρατορίας των Αχαιμανιδών.
απλούς στρατιώτες,ώστε να θεωρηθεί κάθε απόπειρα για επανάλειψη της ναυμαχίας την επόμενη μέρα ως μάταιη ,ίσως και επικίνδυνη.Αν και οι χερσαίες δυνάμεις δεν είχαν ηττηθεί και ο στόλος εξακολουθούσε να αριθμεί τουλάχιστον 600 μονάδες,η ατμόσφαιρα στο περσικό επιτελείο το βράδυ της ήττας ήταν αποθαρρυντική.
Η ναυμαχία στη Σαλαμίνα εξουδετέρωσε την περσική απειλή στα Ελληνικά παράλια,προξένησε ισχυρό πλήγμα στο γόητρο του Ξέρξη,κατέστησε την Πελοπόννησο απόρθητη
και επέτρεψε στους Πελοποννήσιους να στείλουν μεγάλες μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις στις Πλαταιές την επόμενη χρονιά.
Τα αίτια που οδήγησαν στη λαμπρή νίκη του Ελληνικού στόλου ήταν πολλά.Κύρια αιτία της περσικής ήττας,σύμφωνα με όλες τις περιγραφές,φαίνεται πως ήταν η επιλογή θέσης.Το αποτέλεσμα δικαίωσε τον αρχιτέκτονα της νίκης Θεμιστοκλή,του οποίου η άφθαστη στρατηγική του μεγαλοφυία,του επέτρεψε να διακρίνει τα μοναδικά πλεονεκτήματα των στενών της Σαλαμίνας.Ο μεγάλος Αθηναίος στρατηγός,με πλευρές του χαρακτήρα του ακατονόμαστες ακόμη και από τους συγχρόνους του,έμεινε στην ιστορία ως"ο άνθρωπος που βύθισε το περσικό όνειρο".Οι επιλογές του,για τις οποίες δικαιώθηκε,ήταν κρίσιμες,ενώ η ευθύνη του απέναντι σ'ένα έθνος και στην ιστορία του τεράστια.Αρκεί να ληφθεί υπόψη ο τρόπος με τον οποία οδήγησε,όχι μόνο τους Πέρσες,αλλά και τους Έλληνες σ'αυτή τη ναυμαχία.
Η επική μάχη εκτός από την στρατιωτική,είχε μεγάλη σημασία και σε άλλους τομείς.Αντίθετο απ'ότι συνηθιζόταν στη σύγκρουση και επιτυχία των Ελλήνων συνέβαλαν λιγότεροι από 5.000 οπλίτες,σχετκά εύποροι δηλαδή αστοί και αριστοκράτες και περισσότεροι από 70.000 ναύτες-ερέτες,οι οποίοι ανήκαν στις κατώτερες οικονομικοκοινωνικές τάξεις,στον υποδεέστερο σε κύρος και δικαιώματα "ναυτικό όχλο"των πόλεων.Για πρώτη φορά στην ιστορία ,οι ανώνυμες λαϊκές μάζες που απάρτιζαν το "ανυπόληπτο "πλήθος",συμπιεσμένες στα στενά καταστρώματα των τριήρεων,με όπλα τους την μυϊκή δύναμη και το ελευθερο φρόνημα,συμμετείχαν ενεργά σε μιά κορυφαία σύγκρουση,στην οποία έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους.
Η επίγνωση αυτής της συμβολής αναπτέρωσε το συλλογικό ηθικό των λαϊκών τάξεων.Πριν την ναυμαχία ήταν το "πλήθος",ο "λαός",συνήθως χωρίς ιδιοκτησία γης και δικαιώματα,στον οποίο οι γαιοκτήμονες-οπλίτες δεν εμπιστευόταν την υπεράσπιση της πατρίδας.Μετά την Σαλαμίνα ,η αντίληψη αυτή άλλαξε.Ήταν πλέον οι άνθρωποι του λαού που είχαν πάρει την υπόθεση της πατρίδας στα στιβαρά τους χέρια και με αρετές τους την υπομονή και την πειθαρχία,υπό την καθοδήγηση ικανών ηγετών,οι σημαντικότεροι των οποίων ήταν εκλεγμένοι,επέτυχαν τον θρίαμβο κατά των βαρβάρων.Οι τελευταίοι όσο γενναία και αν πολέμησαν,όσο και αν διέχονταν από την αυστηρή ματιά του ίδιου τους του βασιλιά,ηττήθηκαν γιατί δεν διέθεταν τα υψηλά ιδανικά που κινητοποιούσαν τους Έλληνες,δηλαδή υπεράσπιση ελευθερίας,πατρίδας,οικογένειας,τρόπου ζωής και αξιοπρέπειας.
Ο σύγχρονος ιστορικός Αλέξ.Δεσποτόπουλος συνόψισε τις αξίες και τα ιδανικά των Σαλαμινομάχων:"Οι ελεύθεροι πολίτες των Ελληνικών πόλεων,στις οποίες η ελευθερία μαζί με την ευψυχία ήταν η υπερτάτη αξία,αγωνίσθηκαν υπέρ βωμών και εστιών με ανδρεία και αυταπάρνηση".
29/3/2013
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΗΣ
ΥΠΟΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΣΞ εα
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-ΗΡΟΔΟΤΟΣ ΒΙΒΛΙΟ "Η" "ΟΥΡΑΝΙΑ"
-ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ "ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ,ΒΙΒΛΟΣ ΙΑ"
-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΤΟΜΟΣ Β' ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΤΟΜΟΣ 3 Κ.ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ
-ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ του ΔΗΜ.ΓΑΡΟΥΦΑΛΗ
-ΜΗΔΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ του ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΑΡΥΚΑ
-ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΑΙΣΧΥΛΟΥ "ΠΕΡΣΑΙ"
-ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ "ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ"
-ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ "ΗΘΙΚΑ" (κεφάλαιο Αποφθέγματα Λακωνικά).
-ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ "ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ"
-ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤ.ΙΣΤΟΡΙΑ "ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ ΤΕΥΧΟΣ 25"
-http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/maxes/Salamina.htm#Θεμιστοκλή
-http://el.wikipedia.org/wiki/
-http://wikimapia.org/9583531/el/
-http://globalculturalheritage.blogspot.gr/2007/05/blog-post_19.html
